આત્મા પુણ્ય–પાપથી પાર છું, સંયોગો મારાથી ભિન્ન છે’ એવી અંર્તદ્રષ્ટિનું
પરિણમન સમકિતીને થઈ ગયું છે. સમ્યગ્દર્શનની ભૂમિકામાં નવતત્ત્વોનું જ્ઞાન કેવું
હોય અને ત્યાગ–વૈરાગ્ય કેવા પ્રકારનો હોય તે સમજવું જોઈએ.
ચૈતન્યપિંડ છે, એટલે કે હું જીવ દ્રવ્ય છું; શરીરાદિક અજીવ છે તે હું નથી, મારી અવસ્થામાં ક્ષણિક શુભ–અશુભ
ભાવો થાય છે તે પુણ્ય–પાપ–આસ્રવ ને બંધ છે, તે મારું વાસ્તવિક સ્વરૂપ નથી પણ ઉપાધિભાવ છે; અને
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ નિર્દોષ ભાવ પ્રગટે તે સંવર–નિર્જરા ને મોક્ષ તત્ત્વ છે. આ પ્રમાણે નવતત્ત્વોને
ભેદથી જાણે તે પણ હજી સમ્યગ્દર્શન નથી. પણ આવા નવતત્ત્વોને જેમ છે તેમ પહેલાંં જાણવા જોઈએ. અને
આવા નવતત્ત્વોને જાણતાં પોતાને અંતરમાં વિવેક થઈ જાય કે પુણ્ય–પાપને સાધીને ધર્મ મનાવનારા કુદેવ–
કુગુરુ કેવા હોય? ને સંવર–નિર્જરા–મોક્ષરૂપ ધર્મને સાધનારા સાચા દેવ–ગુરુ કેવા હોય? તથા તેમની વાણી કેવી
હોય? આ રીતે નવતત્ત્વોના નિર્ણયમાં દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રનો નિર્ણય પણ આવી જાય છે.
પ્રથમ ભૂમિકામાં હોય છે. ‘ત્યાગ–વિરાગ ન ચિત્તમાં, થાય ન તેને જ્ઞાન’ એમ કહ્યું છે તેમાં આ આશય છે.
નવતત્ત્વનું જ્ઞાન કરે તેમાં કુદેવ–કુગુરુની માન્યતાનો ત્યાગ આવી જાય છે. આવો ત્યાગ થયા પછી પણ પોતે
જ્યાં સુધી નવતત્ત્વના વિકલ્પોમાં અટકે, ને અભેદ આત્માને દ્રષ્ટિમાં ન લ્યે ત્યાં સુધી સમ્યગ્દર્શન થાય નહિ.
જેમ કંદોઈની દુકાને મીઠાઈ લેવા જાય ત્યાં તેનો ભાવ પૂછે છે, તથા ત્રાજવા–તોલાનું માપ નક્કી કરે છે, પછી
મીઠાઈ ખાતી વખતે તેનું લક્ષ હોતું નથી; તેમ ચૈતન્યમૂર્તિ ભગવાન આત્માનો અનુભવ કરનાર જીવ પહેલાંં
નવતત્ત્વોને જાણીને તેનો વિચાર કરે છે. નય–પ્રમાણ–નિક્ષેપના પ્રકારોથી નવતત્ત્વોનો વિચાર કરે છે, પણ તેમાં
હજી શુભરાગ છે; પછી આત્માના સ્વભાવ તરફ વળીને નિર્વિકલ્પ આનંદનો અનુભવ કરતી વખતે તે વિકલ્પો
હોતા નથી. આનું નામ સમ્યગ્દર્શન છે, ને ત્યાંથી ધર્મની શરૂઆત છે.
પ્રગટ કરીને મોક્ષને સાધનારા સંતો તે ગુરુ છે. અને મોક્ષ–તત્ત્વનો નિર્ણય કર્યો તેમાં, તે મોક્ષભાવ જેમને પ્રગટી
ગયો છે એવા અનંતા જીવો આ જગતમાં છે એની પણ પ્રતીત આવી જાય. પૂર્વના અનંતકાળમાં મોક્ષદશા
પામેલા જીવો અનંતા થઈ ગયા છે. તેમાં પણ અનંતા જીવો દેહરહિતપણે સિદ્ધદશામાં બિરાજે છે; અને કેટલાક
જીવો શરીર રહિત એવી અરિહંત દશામાં પણ આ જગતમાં ક્યાંક વર્તે છે. આ બધાનો નિર્ણય નવતત્ત્વના
નિર્ણયમાં