જાણે છે, તો જ્ઞાનને અંતરમાં વાળીને પોતાને કેમ નથી જાણતો? અજ્ઞાની જીવ પરને કે રાગને જાણતાં તેમાં જ
તન્મયપણું માની લ્યે છે, પણ જુદું જ્ઞાન તેના લક્ષમાં આવતું નથી તેથી જ તે સંસારમાં રખડે છે. તેને બદલે,
પરને અને રાગને જાણનાર હું જ્ઞાનસ્વરૂપ છું, મારું જ્ઞાન પરથી ને રાગથી જુદું જ છે એમ નિર્ણય કરીને,
બહારમાં જ્ઞાનનું ધ્યેય કર્યું તે સંસાર છે, ને અંતરમાં ચૈતન્યતત્ત્વને જ્ઞાનનું ધ્યેય કર્યું તે મોક્ષમાર્ગ છે.
જ્ઞાનમાં શુભ–વિકલ્પનું પણ અવલંબન નથી. આત્માનો સ્વ–પર પ્રકાશક સ્વભાવ છે, તેણે પોતાના સ્વભાવ
સાથે જ્ઞાનની એકતા કરીને જાણવું જોઈએ, તેને બદલે પર સાથે જ્ઞાનની એક્તા માને છે, તેથી તે પોતે પોતાને
જાણતો નથી ને અજ્ઞાનને લીધે સંસારમાં રખડે છે. આત્માના સ્વપરપ્રકાશક સ્વભાવમાં જ્ઞાનની એકતા કરીને
તેને જાણવો ને તેમાં એકાગ્ર થવું તે મોક્ષનો ઉપાય છે. આત્મા પોતાના સ્વ–પર પ્રકાશક જ્ઞાન સ્વભાવથી જ
સ્વ–પરને પ્રકાશે છે, પણ રાગને કે પરને લઈને તે પ્રકાશતો નથી. રાગ વખતે તેને જાણતા અજ્ઞાનીને એમ
શક્તિમાંથી ખીલ્યું છે એવી જ્ઞાનસામર્થ્યની પ્રતીત અજ્ઞાનીને બેસતી નથી. દરેક આત્માનો સ્વ–પર પ્રકાશક
સ્વભાવ હોવા છતાં અજ્ઞાનીને પોતાનો વિશ્વાસ બેસતો નથી તેથી તેને સ્વ–પરપ્રકાશક જ્ઞાનનું કાર્ય ખીલતું નથી
એટલે કે સમ્યગ્જ્ઞાન થતું નથી. આત્માના સ્વ–પરપ્રકાશક સ્વભાવનો નિર્ણય કરીને પોતે પોતાના જ્ઞાન–
સ્વભાવને પોતાનું જ્ઞેય બનાવે તો સમ્યગ્જ્ઞાન પ્રગટે ને ધર્મ થાય. રાગ અને જ્ઞાનનું ભેદજ્ઞાન થયા પછી ધર્મી
જીવને રાગનું પણ જ્ઞાન થાય, પરંતુ તેને તે રાગ સાથે જ્ઞાનની એકતા થતી નથી. રાગનું જ્ઞાન થાય તે પણ
પોતાના સ્વ–પરપ્રકાશક જ્ઞાનનો કાળ છે–તે કાળે જ્ઞાનનું તેવું જ સામર્થ્ય ખીલ્યું છે, એમ રાગના જ્ઞાન વખતે
પણ રાગથી ભિન્ન જ્ઞાનસ્વભાવને પ્રતીતમાં રાખવો તે ધર્મ છે. જ્ઞાનમાં રાગ જણાય, ત્યાં જ્ઞાની તો પોતાના
જ્ઞાનનું જ સામર્થ્ય દેખે છે, ને અજ્ઞાની એકલા રાગને જ દેખે છે. રાગના કાળે તે રાગનું જ્ઞાન થાય, માટે રાગને
જ્ઞાનસ્વભાવને લીધે જ જાણું છું, મારા જ્ઞાનમાં રાગ જણાય ત્યારે પણ તે રાગની અધિકતા નથી પણ મારા
જ્ઞાનસામર્થ્યની જ અધિકતા છે, રાગથી મારી ભિન્નતા છે ને જ્ઞાન સાથે મારી એકતા છે; આમ ભેદજ્ઞાન કરીને,
પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવની સન્મુખ થઈને તેમાં એકતા કરતાં સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રના તરંગ ઊઠે છે, તે
મુક્તિનો માર્ગ છે.
એ બંને એ સજોડે આજીવન બ્રહ્મચર્ય પ્રતિજ્ઞા પૂ.