Atmadharma magazine - Ank 133
(Year 12 - Vir Nirvana Samvat 2481, A.D. 1955).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 31 of 69

background image
: ૨૪ : ‘આત્મધર્મ’ ૨૪૮૧ : કારતક :
થયો–એમ પણ નથી. તેની પોતાની યોગ્યતાથી જ તેનામાં ફેરફાર એટલે કે સૂક્ષ્મતામાંથી સ્થૂળતારૂપ પરિણમન
થયું છે. જેમ એક છૂટા પરમાણુમાં સ્થૂળતારૂપ પરિણમન નથી થતું, તેમ સ્થૂળસ્કંધમાં પણ જો તેનું સ્થૂળ
પરિણમન ન થતું હોય તો આ શરીરાદિ નોકર્મ વગેરે કાંઈ સિદ્ધ જ નહિ થાય. છૂટો પરમાણુ સ્થૂળ સ્કંધમાં
ભળતાં તેનામાં સ્થૂળતારૂપ પરિણમન તો થાય છે પણ તે પરને લીધે થતું નથી, તેની પોતાની યોગ્યતાથી જ
થાય છે.
[૮૯] ક્રમબદ્ધનો નિર્ણય કરનારને ‘અભાગ્ય’ હોય જ નહિ.
‘અભાગ્યથી કુદેવ, કુગુરુ અને કુશાસ્ત્રનું નિમિત્ત બની જાય તો ઊલટું અતત્ત્વશ્રદ્ધાન પુષ્ટ થઈ જાય’–
એમ મોક્ષમાર્ગપ્રકાશકમાં કહ્યું છે, પરંતુ ત્યાં પણ તેવા નિમિત્તોના સેવનનો ઊંધો ભાવ કોણ કરે છે? ખરેખર
તો પોતાનો જે ઊંધો ભાવ છે તે જ અભાગ્ય છે. આત્માના જ્ઞાયકસ્વભાવ તરફ ઝૂકીને જેણે ક્રમબદ્ધપર્યાયનો
નિર્ણય કર્યો તેને એવું અભાગ્ય હોય જ નહિ એટલે કે કુદેવ–કુગુરુ–કુશાસ્ત્રનું સેવન તેને હોય જ નહીં.
આત્મા જ્ઞાયક છે ને વસ્તુની પર્યાય ક્રમબદ્ધપણે સ્વયં થાય છે–એવા વસ્તુસ્વરૂપને જે નથી જાણતો તેનું
જ્ઞાન સાચું થતું નથી, ને સાચા જ્ઞાન વગર નિર્મળપર્યાય એટલે કે શાંતિ કે ધર્મ થતો નથી.
[૯૦] સ્વાધીનદ્રષ્ટિથી જોનાર–જ્ઞાતા.
આઈસ (બરફ] નાંખવાથી પાણીની ઠંડી અવસ્થા થઈ–એમ નથી; પાણીમાં સાકર નાંખી માટે તે
સાકરને લીધે પાણીના પરમાણુઓમાં ગળી અવસ્થા થઈ–એમ નથી; તે તે પરમાણુઓ સ્વાધીનપણે તેવી
અવસ્થાપણે પરિણમ્યા છે. પોતાના આત્માને સ્વાધીનદ્રષ્ટિથી જ્ઞાયકભાવે પરિણમતો જોનાર જગતના બધા
પદાર્થોને પણ સ્વાધીન પરિણમતા જુએ છે; તેથી તે જ્ઞાતા જ છે, અકર્તા જ છે. આત્મા તો અજીવના કાર્યને ન
કરે, પરંતુ એક સ્કંધમાં રહેલા અનેક પરમાણુઓમાં પણ એક પરમાણુ બીજા પરમાણુનું કાર્ય ન કરે. આવી
સ્વતંત્રતા છે.
[૯૧] સંસ્કારનું સાર્થકપણું, –છતાં પર્યાયનું ક્રમબદ્ધપણું.
પ્રશ્ન:– પ્રવચનસારના ૪૭ નયોમાં તો કહ્યું છે કે અસ્વભાવનયે આત્મા સંસ્કારને સાર્થક કરનારો છે, જેમ
લોઢાના તીરમાં સંસ્કાર પાડીને લૂહાર નવી અણી કાઢે છે તેમ આત્માની પર્યાયમાં નવા સંસ્કાર પડે છે;–આમ છે
તો પછી પર્યાયના ક્રમબદ્ધપણાનો નિયમ ક્યાં રહ્યો?
ઉત્તર:– આત્મા પોતાની પર્યાયમાં જેવા સંસ્કાર પાડે તેવા પડે છે. અનાદિથી પર્યાયમાં મિથ્યાશ્રદ્ધા–જ્ઞાન
હતા, તેને બદલે હવે જ્ઞાયકસ્વભાવ તરફ વળતાં તે મિથ્યાશ્રદ્ધાજ્ઞાન ટળીને, સમ્યક્શ્રદ્ધા–જ્ઞાનના અપૂર્વ સંસ્કાર
પડ્યા, તેથી પર્યાયમાં નવા સંસ્કાર કહ્યા. તોપણ ત્યાં ક્રમબદ્ધપર્યાયનો નિયમ તૂટયો નથી. શું સર્વજ્ઞભગવાને
તેમ નહોતું જોયું ને થયું? અથવા શું ક્રમબદ્ધપર્યાયમાં તેમ નહોતું ને થયું?–એમ નથી. પોતે પોતાના
જ્ઞાયકસ્વભાવ સન્મુખના પુરુષાર્થ વડે નિર્મળપર્યાયપણે ઊપજ્યો ત્યાં, કેવળી ભગવાને ક્રમબદ્ધપર્યાયમાં જે
નિર્મળ પર્યાય થવાનું જોયું હતું તે જ પર્યાય આવીને ઊભી રહી. આ રીતે, જ્ઞાયકસ્વભાવનો પુરુષાર્થ કરનારને
પર્યાયમાં મિથ્યાત્વ ટળીને સમ્યગ્દર્શનના અપૂર્વ નવા સંસ્કાર પડ્યા વગર રહે નહિ, અને ક્રમબદ્ધપર્યાયનો ક્રમ
પણ તૂટે નહિ.–આવો મેળ જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિ વગર સમજાશે નહિ.
[૯૨] ક્રમબદ્ધપર્યાયનો જ્ઞાતા કોણ?
જેને જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિ નથી ને ક્રમબદ્ધપર્યાયમાં આઘું–પાછું કરવાનું માને છે તેને જીવ–અજીવ
દ્રવ્યોની ખબર નથી એટલે મિથ્યાજ્ઞાન છે. જે પરનું કર્તાપણું માને છે તેને તો હજી પરથી ભિન્નતાનું પણ ભાન
નથી, પરથી ભિન્નતા જાણ્યા વિના, અંતરમાં જ્ઞાન અને રાગની ભિન્નતા તેના ખ્યાલમાં આવી શકશે નહિ.
અહીં તો એવી વાત છે કે જે પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવ તરફ વળ્‌યો તે ક્રમબદ્ધપર્યાયનો જ્ઞાતા છે, રાગને પણ તે
જ્ઞાનથી ભિન્ન જ્ઞેય તરીકે જાણે છે. આવો જ્ઞાતા રાગાદિનો અકર્તા જ છે.