: કારતક : ૨૪૮૧ ‘આત્મધર્મ’ : ૨૫ :
• [૪] •
પ્રવચન ચોથું
[વીર સં. ૨૪૮૦ ભાદરવા વદ અમાસ]
ક્રમબદ્ધપર્યાયનો નિર્ણય પણ જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિ વડે જ થાય છે, તેથી તેમાં જૈનશાસન આવી
જાય છે. જે અબદ્ધસ્પૃષ્ટ... આત્માને દેખે છે તે સમસ્ત જિનશાસનને દેખે છે–એમ પંદરમી ગાથામાં કહ્યું, અને
અહીં–‘જે જ્ઞાયકદ્રષ્ટિથી ક્રમબદ્ધપર્યાયનો નિર્ણય કરે છે તે સમસ્ત જિનશાસનને દેખે છે’ એમ કહેવાય છે,–તે
બંનેનું તાત્પર્ય એક જ છે. દ્રષ્ટિને અંતરમાં વાળીને જ્યાં જ્ઞા...ય...ક ઉપર મીટ માંડી ત્યાં સમ્યક્શ્રદ્ધા–જ્ઞાન
સાથે ચારિત્ર, આનંદ, વીર્ય વગેરેનું પણ શુદ્ધ પરિણમન થવા માંડ્યું, એ જ જૈનશાસન છે.
[૯૩] ક્રમબદ્ધપર્યાયના નિર્ણયમાં સાત તત્ત્વોની શ્રદ્ધા.
જીવ ને અજીવ બંનેની અવસ્થા તે તે કાળે ક્રમબદ્ધ સ્વતંત્ર થાય છે, તેમને એક બીજા સાથે
કાર્યકારણપણું નથી. જીવનો જ્ઞાયકસ્વભાવ છે, તે જ્ઞાયકને જાણવાની મુખ્યતાપૂર્વક ક્રમબદ્ધપર્યાયનો જાણનાર
છે.–આવી પ્રતીતમાં સાતે તત્ત્વોની શ્રદ્ધા પણ આવી જાય છે એટલે तत्त्वार्थश्रद्धानरूप સમ્યગ્દર્શન આમાં આવી
જાય છે. સાતે તત્ત્વોની શ્રદ્ધા કઈ રીતે આવે છે તે કહે છે–
(૧–૨) મારા જ્ઞાનાદિ અનંતગુણોના ક્રમબદ્ધ જ્ઞાતાદ્રષ્ટા પરિણામપણે હું ઊપજું છું ને તેમાં હું તન્મય
છું–આવી સ્વસન્મુખ પ્રતીતિમાં જીવતત્ત્વની પ્રતીત આવી ગઈ; જ્ઞાતાદ્રષ્ટાપણે ઊપજતો થકો હું જીવ છું,
અજીવ નથી, એ રીતે અજીવથી ભિન્નપણાનું–કર્મના અભાવ વગેરેનું–જ્ઞાન પણ આવી ગયું; એટલે
અજીવતત્ત્વની પ્રતીત થઈ ગઈ.
(૩–૪–૫–૬) જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિથી શ્રદ્ધા–જ્ઞાન નિર્મળ થયા છે, ચારિત્રમાં પણ અંશે શુદ્ધતા
પ્રગટી છે, તેમ જ હજી સાધકદશા હોવાથી અમુક રાગાદિ પણ થાય છે. ત્યાં શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્રનું જેટલું
નિર્મળ પરિણમન છે તેટલા સંવર–નિર્જરા છે, તથા જેટલા રાગાદિ થાય છે તેટલે અંશે આસ્રવ–બંધ છે.
સાધકને તે શુદ્ધતા અને અશુદ્ધતા બંનેનું જ્ઞાન વર્તે છે, તેથી તેને આસ્રવ–બંધ–સંવર–નિર્જરા તત્ત્વોની પ્રતીત
પણ આવી ગઈ.
(૭) પરનો અકર્તા થઈને જ્ઞાયકસ્વભાવમાં એકાગ્ર થતાં ક્રમબદ્ધપર્યાયમાં અંશે શુદ્ધતા પ્રગટી છે, ને હવે
આ જ ક્રમે જ્ઞાયકસ્વભાવમાં પૂર્ણ એકાગ્ર થતાં પૂર્ણ જ્ઞાતા–દ્રષ્ટાપણું (કેવળજ્ઞાન) પ્રગટી જશે ને મોક્ષદશા થઈ
જશે,–એવી શ્રદ્ધા હોવાથી મોક્ષતત્ત્વની પ્રતીત પણ તેમાં આવી ગઈ.
આ રીતે, જ્ઞાયકસ્વભાવની સન્મુખ થઈને ક્રમબદ્ધ–પર્યાયની પ્રતીત કરતાં તેમાં ‘तत्त्वार्थश्रद्धानं
सम्यग्दर्शनम्’ પણ આવી જાય છે.
[૯૪] સદોષ આહાર છોડવાનો ઉપદેશ અને ક્રમબદ્ધપર્યાય–તેનો મેળ.
પ્રશ્ન:– જો પર્યાય ક્રમબદ્ધ જ થાય છે, આહાર પણ જે આવવાનો હોય તે જ આવે છે, તો પછી–
‘મુનિઓએ સદોષ આહાર છોડવો ને નિર્દોષ આહાર લેવો’–એવો ઉપદેશ શા માટે?
ઉત્તર:– ત્યાં એમ ઓળખાણ કરાવી છે કે જ્યાં મુનિદશા થઈ હોય ત્યાં એ પ્રકારનો સદોષ આહાર
લેવાનો ભાવ હોતો જ નથી; તે ભૂમિકાનો ક્રમ જ એવો છે કે ત્યાં સદોષ આહાર લેવાની વૃત્તિ જ ન થાય.
આવો આહાર લેવો ને આવો આહાર છોડવો–એ તો નિમિત્તનું કથન છે. પણ કોઈ એમ કહે કે “ભલે સદોષ
આહાર આવવાનો હશે તો સદોષ આવશે, પણ અમને તે સદોષ આહારના ગ્રહણની વૃત્તિ નથી”–તો તે તો
સ્વછંદી છે, તેની દ્રષ્ટિ જ આહાર ઉપર છે, જ્ઞાયક ઉપર તેની દ્રષ્ટિ નથી. મુનિઓને તો જ્ઞાનમાં એટલી બધી
સરળતા થઈ ગઈ છે કે ‘આ આહાર મારા માટે બનાવેલો હશે!’ એટલી વૃત્તિ ઊઠે તો પણ (–પછી ભલે તે
આહાર તેમના માટે કરેલો ન