: ૨૬ : ‘આત્મધર્મ’ ૨૪૮૧ : કારતક :
હોય ને નિર્દોષ હોય તો પણ–) તે આહાર લેવાની વૃત્તિ છોડી દે છે. અને કદાચિત ઉદ્દેશીક (–મુનિને માટે
બનાવેલો) આહાર હોય પણ જો શંકાની વૃત્તિ પોતાને ન ઊઠે ને તે આહાર લ્યે તો પણ મુનિને ત્યાં કાંઈ દોષ
લાગતો નથી. આ ક્રમબદ્ધપર્યાયનો નિર્ણય કરનારનું જોર પોતાના જ્ઞાયકસ્વભાવ તરફ જાય છે. પુરુષાર્થનું જોર
જ્ઞાયકસ્વભાવ તરફ વળ્યા વગર ક્રમબદ્ધપર્યાયનો બધા પડખેથી યથાર્થ નિર્ણય થાય જ નહિ.
[૯૫] ક્રમબદ્ધપર્યાયના નિર્ણયમાં જૈનશાસન.
જુઓ, પોતાના જ્ઞાતા–દ્રષ્ટા સ્વભાવની પ્રતીતપૂર્વક આ ક્રમબદ્ધપર્યાયનો નિર્ણય કર્યો ત્યાં પોતાની
ક્રમબદ્ધપર્યાયમાં જ્ઞાતાપણાની જ અધિકતા થઈ, ને રાગનો પણ જ્ઞાતા જ રહ્યો; ક્રમબદ્ધપર્યાયનો નિર્ણય પણ
જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિ વડે જ થાય છે, તેથી તેમાં જૈનશાસન આવી જાય છે. જે અબદ્ધસ્પૃષ્ટ...આત્માને દેખે છે
તે સમસ્ત જિનશાસનને દેખે છે–એમ પંદરમી ગાથામાં કહ્યું, અને અહીં–‘જે જ્ઞાયકદ્રષ્ટિથી ક્રમબદ્ધપર્યાયનો
નિર્ણય કરે છે તે સમસ્ત જિનશાસનને દેખે છે’ –એમ કહેવાય છે,–તે બંનેનું તાત્પર્ય એક જ છે. દ્રષ્ટિને અંતરમાં
વાળીને જ્યાં જ્ઞા... ય... ક ઉપર મીટ માંડી ત્યાં સમ્યક્શ્રદ્ધા–જ્ઞાન સાથે ચારિત્ર, આનંદ, વીર્ય વગેરેનું પણ
શુદ્ધપરિણમન થવા માંડ્યું, એ જ જૈનશાસન છે; પછી ત્યાં સાધકદશામાં અસ્થિરતાનો રાગ અને કર્મનું નિમિત્ત
વગેરે કેવાં હોય તે પણ સ્વ–પર પ્રકાશક જ્ઞાનમાં જ્ઞેયપણે જણાઈ જાય છે.
જે જીવમાં કે અજીવમાં, જે સમયે જે પર્યાયની યોગ્યતાનો કાળ છે તે સમયે તે પર્યાયરૂપે તે સ્વયં
પરિણમે છે, કોઈ બીજા નિમિત્તને લીધે તે પર્યાય થતી નથી. આવા વસ્તુસ્વભાવનો નિર્ણય કરનાર જીવ
પોતાના જ્ઞાયકભાવનો આશ્રય કરીને જ્ઞાતાદ્રષ્ટાભાવપણે જ ઊપજે છે, પણ અજીવના આશ્રયે ઊપજતો નથી.
સાધક હોવાથી ભલે અધૂરી દશા છે, તો પણ જ્ઞાયકસ્વભાવના આશ્રયની મુખ્યતાથી જ્ઞાયકપણે જ ઊપજે છે,
રાગાદિની મુખ્યતાપણે ઊપજતો નથી. જેણે જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિથી ક્રમબદ્ધપર્યાયનો નિર્ણય કર્યો તે જ ખરેખર
સર્વજ્ઞને જાણે છે, તે જ જૈનશાસનને જાણે છે, તે જ ઉપાદાન–નિમિત્તને અને નિશ્ચયવ્યવહારને યથાર્થપણે
ઓળખે છે. જેને જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિ નથી તેને તે કાંઈપણ યથાર્થ–સાચું હોતું નથી.
[૯૬] આચાર્યદેવના અલૌકિક મંત્રો.
અહો! આ તો કુંદકુંદાચાર્યદેવના ને અમૃતચંદ્રાચાર્યદેવના અલૌકિક મંત્રો છે. જેને આત્માની પરિપૂર્ણ
જ્ઞાનશક્તિનો વિશ્વાસ આવે તેને જ આ ક્રમબદ્ધપર્યાય સમજાય તેમ છે. સમયસારમાં આચાર્યદેવે ઠેકઠેકાણે આ
વાત મૂકી છે–
મંગલાચરણમાં જ સૌથી પહેલા કળશમાં શુદ્ધાત્માને નમસ્કાર કરતાં કહ્યું હતું કે ‘सर्वभावांतरच्छिदे’
એટલે કે શુદ્ધાત્મા પોતાથી અન્ય સર્વ જીવાજીવ, ચરાચર પદાર્થોને સર્વ ક્ષેત્રકાળ સંબંધી, સર્વ વિશેષણો સહિત,
એક જ સમયે જાણનારો છે. અહીં સર્વ ક્ષેત્રકાળ સંબંધી જાણવાનું કહ્યું તેમાં ક્રમબદ્ધપર્યાય હોવાનું આવી જ ગયું.
(‘स्वानुभूत्या चकासते’ એટલે કે પોતાની અનુભવનરૂપ ક્રિયાથી પ્રકાશે છે–એમ કહીને તેમાં સ્વ–પ્રકાશકપણું
પણ બતાવ્યું છે.)
પછી બીજી ગાથામાં જીવનું સ્વરૂપ વર્ણવતાં કહ્યું કે– ‘ક્રમરૂપ અને અક્રમરૂપ પ્રવર્તતા અનેક ભાવો જેનો
સ્વભાવ હોવાથી જેણે ગુણ–પર્યાયો અંગીકાર કર્યા છે.’–તેમાં પણ ક્રમબદ્ધપર્યાયની વાત આવી ગઈ.
ત્યાર પછી ‘અનુક્રમે આવિર્ભાવ અને તિરોભાવ પામતી એવી તે તે વ્યક્તિઓ...’ એમ ૬૨મી ગાથામાં
કહ્યું તેમાં પણ ક્રમબદ્ધપર્યાયની વાત સમાઈ ગઈ.
ત્યાર પછી કર્તા કર્મ અધિકારની ગા. ૭૬–૭૭–૭૮માં ‘પ્રાપ્ય, વિકાર્ય ને નિર્વર્ત્ય’ એવા કર્મની વાત કરી;
ત્યાં કર્તા, જે નવું ઉત્પન્ન કરતો નથી તેમજ વિકાર કરીને એટલે કે ફેરફાર કરીને પણ કરતો નથી, માત્ર જેને
પ્રાપ્ત કરે છે તે કર્તાનું પ્રાપ્ય કર્મ છે,–એમ કહ્યું તેમાં પણ પર્યાયનું ક્રમબદ્ધપણું આવી ગયું. દ્રવ્ય પોતાની
ક્રમબદ્ધપર્યાયને સમયે સમયે પ્રાપ્ત કરે છે–પહોંચી વળે છે.
ત્યાર બાદ પુણ્ય–પાપ અધિકારની ગા. ૧૬૦ ‘सो सव्वणाणदरिसी...’ માં કહ્યું કે આત્મદ્રવ્ય પોતે જ
‘જ્ઞાન’ હોવાને લીધે વિશ્વને (સર્વ પદાર્થોને) સામાન્ય–વિશેષપણે જાણવાના સ્વભાવવાળું છે... પણ પોતાના
પુરુષાર્થના અપરાધથી સર્વ પ્રકારે સંપૂર્ણ એવા પોતાને (અર્થાત્ સર્વ પ્રકારે સર્વ જ્ઞેયોને જાણનારા એવા
પોતાને) જાણતું નથી તેથી અજ્ઞાનભાવે વર્તે છે. અહીં “વિશ્વને સામાન્ય–વિશેષપણે જાણવાનો સ્વભાવ” કહેતાં
તેમાં ક્રમબદ્ધપર્યાયની વાત પણ