: કારતક : ૨૪૮૧ ‘આત્મધર્મ’ : ૨૭ :
સમાઈ ગઈ. જીવ પોતાના સર્વજ્ઞસ્વભાવને જાણતો નથી તેથી જ અજ્ઞાની છે. જો પોતાના સર્વજ્ઞસ્વભાવને જાણે
તો તેમાં ક્રમબદ્ધપર્યાયનો પણ નિર્ણય થઈ જાય ને અજ્ઞાન રહે નહિ.
આસ્રવઅધિકારમાં ગા. ૧૬૬ માં “પોતે જ્ઞાનસ્વભાવવાળો હોઈને, કેવળ જાણે જ છે”–એમ કહ્યું ત્યાં
જ્ઞેયોનું ક્રમબદ્ધપણું આવી ગયું.
ત્યાર પછી સંવરઅધિકારમાં “ઉપયોગ ઉપયોગમાં જ છે, ક્રોધમાં કે કર્મ–નોકર્મમાં ઉપયોગ નથી” એમ
કહ્યું, ત્યાં ઉપયોગના સ્વપરપ્રકાશક સ્વભાવમાં ક્રમબદ્ધપર્યાયની વાત પણ સિદ્ધ થઈ જાય છે.
પછી નિર્જરા–અધિકાર ગા. ૨૧૬ માં વેદ્ય અને વેદક બંને ભાવોનું ક્ષણિકપણું બતાવ્યું, તે બંને ભાવો કદી
ભેગા થતા નથી–એમ કહીને તેનું ક્રમબદ્ધપણું બતાવ્યું. સમય–સમયની ઉત્પન્ન–ધ્વંશી પર્યાય ઉપર જ્ઞાનીની દ્રષ્ટિ
નથી પણ ધુ્રવ જ્ઞાયકસ્વભાવ ઉપર તેની દ્રષ્ટિ છે, ધુ્રવ–જ્ઞાયક ઉપર દ્રષ્ટિ રાખીને તે ક્રમબદ્ધપર્યાયનો જ્ઞાતા છે.
ત્યાર પછી બંધ–અધિકારમાં ૧૬૮ મા કળશ (सर्वं सदैवनियतं....) માં કહ્યું કે આ જગતમાં જીવોને
મરણ, જીવિત, દુઃખ, સુખ–બધુંય સદૈવ નિયમથી પોતાના કર્મના ઉદયથી થાય છે; ‘બીજો પુરુષ બીજાનાં મરણ,
જીવન, દુઃખ, સુખ કરે છે, આમ જે માનવું તે તો અજ્ઞાન છે.’ એટલે આત્મા તે ક્રમબદ્ધપર્યાયનો જ્ઞાતા છે, પણ
તેનો ફેરવનાર નથી–એ વાત તેમાં આવી ગઈ.
મોક્ષ–અધિકારમાં પણ ગા. ૨૯૭–૮–૯માં છ કારકોનું વર્ણન કરીને, આત્માને ‘સર્વવિશુદ્ધચિન્માત્રભાવ’
કહ્યો ‘સર્વવિશુદ્ધચિન્માત્ર’ કહેતાં સામા જ્ઞેયપદાર્થોનાં પરિણામો પણ ક્રમબદ્ધ છે–એમ તેમાં આવી ગયું.
આ સર્વવિશુદ્ધ–અધિકારની ચાલતી ગાથાઓ (૩૦૮ થી ૩૧૧) માં પણ ક્રમબદ્ધપર્યાયની સ્પષ્ટ વાત
કરી છે.
બીજા શાસ્ત્રોમાં પણ અનેક ઠેકાણે આ વાત કરી છે. પં. બનારસીદાસજીએ શ્રી જિનેન્દ્રભગવાનનાં
૧૦૦૮ નામોમાં ‘क्रमवर्ती’ એવું પણ એક નામ આપ્યું છે.
[૯૭] સ્પષ્ટ અને મૂળભૂત વાત ‘–જ્ઞાનશક્તિનો વિશ્વાસ.’
આ તો સીધી ને સ્પષ્ટ વાત છે કે આત્મા જ્ઞાન છે, સર્વજ્ઞતાનું તેનામાં સામર્થ્ય છે; સર્વજ્ઞતામાં શું
જાણવાનું બાકી રહી ગયું? સર્વજ્ઞતાના સામર્થ્ય ઉપર જોર ન આવે તો ક્રમબદ્ધપર્યાય સમજાય નહિ. આ તરફ
સર્વજ્ઞતાના સામર્થ્યને પ્રતીતમાં લીધું ત્યાં જ્ઞેયોમાં ક્રમબદ્ધપર્યાયો છે તેનો નિર્ણય પણ થઈ ગયો. આ રીતે
આત્માના મૂળભૂત જ્ઞાયકસ્વભાવની આ વાત છે. આનો નિર્ણય ન કરે તો સર્વજ્ઞની પણ સાચી શ્રદ્ધા થતી નથી.
આત્માની જ્ઞાન–શક્તિનો જ વિશ્વાસ ન આવે તેને જૈનશાસનની એકકેય વાત સમજાય તેવી નથી.
સમકીતિ પોતાના જ્ઞાયકસ્વભાવનો આશ્રય કરીને જ્ઞાતાપણાના ક્રમબદ્ધ પરિણામે ઊપજતો થકો જીવ જ
છે, પણ કર્મનો આશ્રય કરીને ઊપજતો નથી તેથી અજીવ નથી.
ત્યાર પછી સ્વરૂપમાં વિશેષ એકાગ્રતા વડે છટ્ઠા–સાતમા ગુણસ્થાનરૂપ મુનિદશા પ્રગટી, તે મુનિદશારૂપે
પણ જીવ પોતે જ પોતાના ક્રમબદ્ધપરિણામથી ઊપજતો થકો જીવ જ છે, પણ નિર્દોષ આહાર વગેરેના આશ્રયે તે
પર્યાયપણે ઊપજતો નથી માટે અજીવ નથી.
ત્યાર પછી કેવળજ્ઞાન દશા થઈ, તેમાં પણ જીવ પોતે જ ક્રમબદ્ધ પરિણમીને તે અવસ્થાપણે ઊપજ્યો છે,
તેથી તે જીવ જ છે, પણ ચોથો આરો કે શરીરનું સંહનન વગેરે અજીવના કારણે તે અવસ્થા ઊપજી નથી, તેમજ
જીવે તે અજીવની અવસ્થા કરી નથી, તેથી તે અજીવ નથી.
[૯૮] અહો! જ્ઞાતાની ક્રમબદ્ધ ધારા!
જુઓ, આ જ્ઞાતાની ક્રમબદ્ધપર્યાય!–આમાં તો કેવળજ્ઞાન સમાય છે, મોક્ષમાર્ગ આવી જાય છે,
સમ્યગ્દર્શન આવી જાય છે. અને આનાથી વિરુદ્ધ માનનાર અજ્ઞાની કેવો હોય તેનું જ્ઞાન પણ આવી જાય છે.
જીવ અન અજીવ બધા તત્ત્વોનો નિર્ણય આમાં આવી જાય છે.
જુઓ, આ સત્યની ધારા!–જ્ઞાયકભાવનો ક્રમબદ્ધ પ્રવાહ!! જ્ઞાનીને પોતાના જ્ઞાયકસ્વભાવમાં એકતા
વડે સમ્યગ્દર્શનથી શરૂ કરીને ઠેઠ કેવળજ્ઞાન સુધી એકલા જ્ઞાયકભાવની ક્રમબદ્ધ ધારા ચાલી જાય છે.
શાસ્ત્રમાં ઉપદેશ કથન અનેક પ્રકારનાં આવે, તે તે કાળે સંતોને તેવો વિકલ્પ ઊઠતાં તે પ્રકારની
ઉપદેશવાણી નીકળી; ત્યાં જ્ઞાતા તો પોતાના જ્ઞાયકભાવની ધારાપણે ઊપજતો થકો તે વાણી અને વિકલ્પનો
જ્ઞાતા જ છે, પણ તેમાં તન્મય થઈને તે–રૂપે ઊપજતો નથી.