નથી. જ્ઞાનીને જે સ્વ–પરપ્રકાશકજ્ઞાન ખીલ્યું તેમાં નિમિત્તનું પણ જ્ઞાન આવી જાય છે.
એવા જ નથી રહેતા, પણ બીજા સમયે પલટીને બીજી અવસ્થારૂપે ઊપજે છે. એટલે પર્યાય પલટતાં દ્રવ્ય પણ
પરિણમીને તે તે સમયની પર્યાય સાથે તન્મયપણે વર્તે છે. ––આ રીતે દ્રવ્યને લક્ષમાં રાખીને ક્રમબદ્ધપર્યાયની
વાત છે. પહેલી વખતનાં આઠ પ્રવચનોમાં આ વાત વિસ્તારથી સરસ આવી ગઈ છે.
જ છે. ––આમ કોણ જાણે? કે જેણે પોતામાં જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિ કરી હોય તે બીજા જીવોને પણ તેવા
સ્વભાવવાળા જાણે. વ્યવહારથી જીવના અનેક ભેદો છે, પણ પરમાર્થે બધા જીવોનો જ્ઞાયકસ્વભાવ છે, એમ જે
જાણે તેને વ્યવહારના ભેદોનું જ્ઞાન સાચું થાય. અજ્ઞાની તો વ્યવહારને જાણતાં તેને જ જીવનું સ્વરૂપ માની લે
છે; એટલે તેને પર્યાયબુદ્ધિથી અનંતાનુબંધી રાગ–દ્વેષ થાય છે; ધર્મીને એવા રાગ–દ્વેષ થતા જ નથી.
છે, ક્રમવર્તી કહો કે ક્રમબદ્ધ કહો; કે નિયમબદ્ધ કહો, દરેક દ્રવ્ય પોતાની વ્યવસ્થિત ક્રમબદ્ધપર્યાયપણે ઊપજે છે,
આત્મા પોતાના જ્ઞાયકપ્રવાહના ક્રમમાં રહીને તેનો જ્ઞાતા જ છે.
દ્રવ્યોનું પરિણમન પણ ક્રમબદ્ધ થાય છે, તેની પર્યાયોનો ક્રમ આડોઅવળો થતો નથી. આ રીતે ‘ક્રમબદ્ધપર્યાય’
માટે એક દૃષ્ટાંત તો ‘પાદવિક્ષેપ’ નું એટલે કે ચાલવાના કુદરતી ક્રમનું કહ્યું.
‘રોહિણી’ નક્ષત્ર ઉદયરૂપ હોય તો, તેના પહેલાંં ‘કૃતિકા’ નક્ષત્ર જ હતું ને હવે ‘મૃગશિર્ષ’ નક્ષત્ર જ આવશે,
એમ નિર્ણય થઈ શકે છે; જો નક્ષત્રો નિશ્ચિત–ક્રમબદ્ધ જ ન હોય તો, પહેલાંં કયું નક્ષત્ર હતું ને હવે કયું નક્ષત્ર
આવશે તેનો નિર્ણય થઈ જ ન શકે. તેમ દરેક દ્રવ્યમાં તેની ત્રણે કાળની પર્યાયો નિશ્ચિત ક્રમબદ્ધ જ છે; જો
દ્રવ્યની ક્રમબદ્ધપર્યાયો નિશ્ચિત ન હોય તો જ્ઞાન ત્રણ કાળનું કઈ રીતે જાણે? આત્માનો જ્ઞાનસ્વભાવ છે, ને
જ્ઞાનમાં સર્વજ્ઞતાની તાકાત છે––એવો નિર્ણય કરે તો તેમાં ક્રમબદ્ધપર્યાયનો સ્વીકાર આવી જ જાય છે. જે
ક્રમબદ્ધપર્યાયને નથી સ્વીકારતો તેને જ્ઞાનસ્વભાવનો કે સર્વજ્ઞનો યથાર્થ નિર્ણય થયો નથી.