એટલે આત્માનો જ્ઞાયકસ્વભાવ, તે સ્વભાવમાં વળીને અભેદ થયેલું જ્ઞાન રાગાદિનું પણ અકર્તા જ છે.
વગેરેમાં) કરતા આવ્યા છે; ત્યાં કહ્યું હતું કે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ પોતાની નિર્મળ પર્યાયમાં સ્થિત થઈને
જે ઊપજે છે તે જ ખરેખર જીવ છે, રાગાદિ ભાવોમાં જે સ્થિત છે તે ખરેખર જીવ નથી. જીવ જ્ઞાયકસ્વભાવ છે,
તે જ્ઞાયકસ્વભાવ ખરેખર રાગપણે ઊપજતો નથી, –એટલે જ્ઞાયક સન્મુખ થયેલો જીવ રાગનો કર્તા થતો નથી,
જ્ઞાયકની દ્રષ્ટિમાં તેને રાગની અધિકતા થતી નથી, માટે તે રાગાદિનો અકર્તા જ છે. આવું જ્ઞાયકસ્વભાવનું
અકર્તાપણું ઓળખાવીને, અહીં તે જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિ કરાવવાનું પ્રયોજન છે.
મિથ્યાત્વપણે ઊપજે છે. અહીં આચાર્યદેવ તે અજ્ઞાનીને તેનો જ્ઞાયકસ્વભાવ સમજાવે છે; આત્મા તો સ્વ–
પરપ્રકાશક જ્ઞાયકસ્વભાવી છે, તેનો જ્ઞાયકભાવ ઉપજીને રાગને ઉત્પન્ન કરે કે મિથ્યાત્વાદિ કર્મોને બંધાવામાં
નિમિત્ત થાય, ––એમ નથી; તેમજ તે કર્મોને નિમિત્ત બનાવીને તેના આશ્રયે પોતે વિકારપણે ઊપજે–એવો પણ
તેનો સ્વભાવ નથી; પણ જ્ઞાયકના અવલંબને ક્રમબદ્ધ જ્ઞાયકભાવપણે જ ઊપજે–એવો આત્માનો સ્વભાવ છે.
પોતે નિમિત્તપણે થઈને બીજાને નહિ ઉપજાવતો, તેમજ બીજાના નિમિત્તે પોતે નહિ ઊપજતો એવો
જ્ઞાયકસ્વભાવ તે જીવ છે. સ્વસન્મુખ રહીને પોતે સ્વ–પરપ્રકાશક જ્ઞાનપણે ક્રમબદ્ધ ઊપજતો થકો રાગને પણ
જ્ઞેય બનાવે છે. અજ્ઞાની રાગને જ્ઞેય ન બનાવતાં, તે રાગની સાથે જ જ્ઞાનની એકતા માનીને મિથ્યા દ્રષ્ટિ થાય
છે, ને જ્ઞાની તો જ્ઞાનસ્વભાવમાં જ જ્ઞાનની એકતા રાખીને, રાગને પૃથકપણે જ્ઞેય બનાવે છે, એટલે જ્ઞાની તો
જ્ઞાયક જ છે, રાગનો પણ તે કર્તા નથી.
આ વાત છે જ્ઞાનીની, પણ સમજાવે છે અજ્ઞાનીને. અંતરમાં જેને જ્ઞાનસ્વભાવ અને રાગની ભિન્નતાનું