: ફાગણ : ૨૦૧૧ : આત્મધર્મ–૧૩૭ : ૧૩૭ :
द्रव्य–क्षेत्र–काल–भाव से कुछ भी भेद दिखाई नहीं देता। [पाटनी दि० जैन ग्रंथमाला का समयसार पू. ५८६ भावार्थ]
[४] समयसार (जिनसेनाचार्य की टीका)
× × × ‘तं सुद्धणयं वियाणीहि’ तं पुरुषमेवाभेदनयेन शुद्धनयविषयत्वात् शुद्धात्मसाधकत्वात्
शुद्धाभिप्रायपरिणतत्त्वाच्च शुद्धं विजानीहीति भावार्थः।।
[–रायचन्द्र जैन शास्त्रमाला का समयसार, जयसेनाचार्य की टीका पृ. ४१]
उपरोक्त कथन का हिंदी अर्थ करते हुए ब्र. शीतलप्रसादजी लिखते हैं कि–
(तं) तिस पुरुष को (सुद्धणयं) अभेदनय से शुद्धनय का विषय होनेके कारण से व शुद्धात्मस्वरूप का साधक होने
के कारण से व शुद्धअभिप्राय में परिणमन करने के कारण से शुद्धस्वरूप (वियाणीहि) जानो –ऐसा भावार्थ है। (पृ. १७)
भावार्थ–जो पुरुष अपने आत्मा को परद्रव्य, परभाव से रहित, अपने गुणों से तन्मय अभेदरूप अनुभव करता है सो ही
महात्मा शुद्धनयस्वरूप है अथार्त शुद्ध है क्योंकि शुद्धअवस्था की साधन कर रहा है। अतएव अपने आत्मा को शुद्धनय से
शुद्धरूप अनुभव करना ही मुमुक्षु जीव का हित है। (पृ. १७)
ये पूर्व गाथाषट्केन समुद्रिष्टाः ते सर्वे व्यवहारनयस्या–भिप्रायेण निश्चयज्ञा व्युपदिशंति....।
[,, ,, समयसार–जयसेनाचार्य टीका पृ. १०२]
‘णयपरिहीणा दु ते जीवा’ –येषां जीवानां संबंधिनः प्रत्ययाः कर्म बध्नंति ते जीवाः। कथंभूताः? परमसमाधि–
लक्षणभेदज्ञानरूपात् शुद्धनयाद् भ्रष्टाः च्युताः।
×××इदमत्र तात्पर्यं, निजशुद्धात्मध्येयरूपसर्वकर्म निर्मूलन–समर्थ शुद्धनयो विवेकिभिर्न त्याज्य इति।
[,, ,, पृ. २५५–२५६]
एवं पूर्वोक्त प्रकारेण परद्रव्याश्रितत्त्वाद् व्यवहारनयः प्रतिषिद्ध इति जानीहि। केन कर्तृभूतेन?
शुद्धात्मद्रव्याश्रितनिश्चयनयेन। कस्मात्? निश्चयनयमालीना आश्रिताः स्थिताः संतो मुनयो निर्वाणं लभंते यतः कारणादिति।
[,, ,, पृ. ३६४]
× × × विवक्षितैकदेश शुद्धनयाश्रितेयं भावना निर्विकार–स्वसंवेदन लक्षण क्षायोपशमिका × × × [,, ,, पृ. ४२४]
ततः परं यस्य शुद्धनयस्याभिप्रायेण मूर्तिरहितस्तस्याभिप्रायेण कर्मनोकर्माहाररहित इति व्याख्यानरूपेण गाथात्रयं–
[,, ,, पृ. ४२६]
आत्मा यस्य शुद्धनयस्याभिप्रायेण मूर्तो न भवति स एवम–मूर्तत्वे सति हु स्फुटं तस्य शुद्धनयाभिप्रायेणाहारको न
भवति। [,, ,, पृ. ५२६]
अथ निर्विकार शुद्धात्मसंवित्तिलक्षण भावलिंगसहितं निर्ग्रन्थयतिलिंगं, कौपीनकरणादि बहुभेदसहितं गृहीलिंगं
चेतिद्वयमपि मोक्षमार्गो व्यवहारनयो मन्यते। निश्चयनयवस्तु सर्व द्रव्यलिंगानि न मन्यत इत्याख्याति;–‘ववहारिओ पुण णओ
दोण्णिवि लिंगाणि भणदि मोक्खहे’ व्यावहारिक नयो द्वे लिंगे मोक्षपथे मन्यते।
[यहाँपर “भणदि” का अर्थ “मन्यते” जयसेनाचार्यने किया है]
[रायचन्द्र जैन शास्त्रमाला का समयसार जयसेनाचार्य की टीका, पृ. ५३७]
[५] नियमसार
साद्यनिधनामूर्तातीन्द्रियस्वभावशुद्धसद्भूतव्यवहारनयात्मकस्य त्रैलौक्यभव्यजनताप्रत्यक्षवंदनायोग्यस्य
तीर्थकरपरमदेवस्य केवलज्ञानवदियमपि युगपल्लोकालोकव्यापिनी।
× × × જે સાદિ અનંત અમૂર્ત અતીન્દ્રિયસ્વભાવવાળા શુદ્ધસદ્–ભૂતવ્યવહારનયાત્મક છે, અને જે ત્રિલોકના ભવ્યજનોને
પ્રત્યક્ષ વંદના યોગ્ય છે, એવા તીર્થંકર પરમદેવને કેવળજ્ઞાનની માફક આ કાર્યદ્રષ્ટિ પણ યુગપદ્ લોકાલોકમાં વ્યાપનારી છે.
[–नियमसार गा. १३ टीका]
यः परजिनयोगीश्वरः प्रथमं पापक्रियानिवृत्तिरूपव्यवहार–नयचारित्रे तिष्ठति, तस्य खलु व्यवहारनयगोचरतपश्चरणं
भवति। सहजनिश्चयनयात्मकपरमस्वभावात्मकपरमात्मनि प्रतपनं तपः। स्वस्वरूपाविचलस्थितिरूपं सहजनिश्चयचारित्रम् अनेन
तपसा भवतीति।
જે પરમ જિનયોગીશ્વર પહેલાંં પાપક્રિયાથી નિવૃત્તિરૂપ વ્યવહારનયના ચારિત્રમાં હોય છે, તેને ખરેખર વ્યવહારનયગોચર
તપશ્ચરણ હોય છે. સહજનિશ્ચયનયાત્મક પરમસ્વભાવસ્વરૂપ પરમાત્મામાં પ્રતપન તે તપ છે; નિજ સ્વરૂપમાં અવિચળ સ્થિતિરૂપ
સહજનિશ્ચયચારિત્ર આ તપથી હોય છે. [–नियमसार गा. ५१–५५ टीका]
હવે કહેવામાં આવતા પાંચમા અધિકારને વિષે, પરમ પંચમ–ભાવમાં લીન, પંચમગતિના હેતુભૂત શુદ્ધનિશ્ચયનયાત્મક પરમ
ચારિત્ર દ્રષ્ટવ્ય [દેખવા યોગ્ય] છે. [–नियमसार गा. ७६ टीका]