“આત્મા કોણ છે ને કઈ રીતે પમાય?”
(૨પ)
ॐ
[શ્રી પ્રવચનસારના પરિશિષ્ટમાં આચાર્યદેવે ૪૭ નયોથી આત્મદ્રવ્યનું વર્ણન કર્યું છે
તેના ઉપર પૂ. ગુરુદેવના વિશિષ્ટ અપૂર્વ પ્રવચનોનો સાર.]
(અંક ૧૪૪ થી ચાલુ)
[નોંધઃ આત્મધર્મના પાછલા અંકોમાં (નં. ૧૪૧ થી ૧૪૪ સુધીના અંકોમાં)
આ લેખમાળાનો લેખાંક નંબર છાપવામાં ભૂલ થઈ ગઈ છે, તેમાં અનુક્રમે નં. ૧૯ થી
૨૩ સુધી છપાયેલ છે તેને બદલે સુધારીને નં. ૨૦ થી ૨૪ સુધી સમજવા.]
‘હે ભગવાન! આત્મા કેવો છે ને કઈ રીતે તેની પ્રાપ્તિ થાય છે? તે સમજાવો,’
–એમ આત્માર્થી શિષ્ય પૂછે છે; એવા શિષ્ય ઉપર પરમ અનુગ્રહ કરીને આચાર્યભગવાન
આત્માનું સ્વરૂપ અને તેની પ્રાપ્તિનો ઉપાય બતાવે છે–
[૪૬] અશુદ્ધનયે આત્માનું વર્ણન
અશુદ્ધનયે જોતાં, ઘટ અને રામપાત્રથી વિશિષ્ટ માટીમાત્રની માફક, આત્મદ્રવ્ય સોપાધિ સ્વભાવવાળું છે.
જેમ માટીમાં ઘડો, રામપાત્ર વગેરે અવસ્થાઓ થાય છે તે તેનો એકરૂપ ભાવ નથી તે અપેક્ષાએ તે
ઉપાધિભાવ છે; તેમ આત્માની અવસ્થામાં જે વિકારીભાવો થાય છે તે તેનો એકરૂપ સ્વભાવ નથી પણ ઉપાધિભાવ
છે, અશુદ્ધ છે. પુદ્ગલમાં તો ઘડો વગેરે જુદી જુદી અવસ્થા થયા કરે એવો તેનો સ્વભાવ છે, પણ આત્માની
પર્યાયમાં જે અશુદ્ધતા થાય છે તે કાયમી થયા કરે એવો તેનો સ્વભાવ નથી, એટલે અશુદ્ધતા તેનો કાયમી સ્વભાવ
નથી પણ ઉપાધિભાવ છે. છતાં, તે ઉપાધિભાવને પણ એક સમયપુરતી પર્યાયમાં આત્માએ પોતે ધારણ કરી રાખ્યો
છે તેથી તે પણ આત્માનો એક ધર્મ છે, અને તે ધર્મની અપેક્ષાએ જોતાં આત્મા સોપાધિસ્વભાવવાળો છે. અહીં
‘સોપાધિસ્વભાવ’ કહ્યો તે ત્રિકાળી સ્વભાવ ન સમજવો પણ અશુદ્ધપર્યાય પુરતો ક્ષણિકસ્વભાવ સમજવો. જ્ઞાની
જાણે છે કે આ અશુદ્ધતા છે તે મારી પર્યાયમાં થાય છે, એટલે અશુદ્ધનયથી હું ઉપાધિવાળો–અશુદ્ધ છું.
ધ્યાન રાખજો, કે અહીં અશુદ્ધનયે આત્માનું વર્ણન કરે છે તેમાં પણ શુદ્ધચૈતન્યમાત્ર આત્મદ્રવ્યની દ્રષ્ટિ
કરાવવી તે જ તાત્પર્ય છે.–કઈ રીતે? જુઓ આ અશુદ્ધનયથી અશુદ્ધતા દેખાય છે તે તો એક ક્ષણિક ધર્મ છે અને
આત્મદ્રવ્ય તો એક સાથે અનંતધર્મવાળું છે, અનંતધર્મોની
ઃ ૧૨ઃ આત્મધર્મઃ ૧૪પ