श्री प्रवचनसार गा. १०७ उपर पू. गुरुदेवना
प्रवचनमांथी आनंदस्वभावनी अद्भुत वात!
(वीर सं. २४८१ अधिक भादरवा वद बीज)
आत्माना द्रव्य–गुणमां त्रिकाळ आनंद भर्यो छे; पण तेनुं वेदन तो पर्यायमां थाय छे;
पर्यायमां जेने आनंदनुं वेदन नथी तेने द्रव्य–गुणना आनंदनी पण खबर नथी–प्रतीत नथी.
पर्यायमां व्यक्त आनंदना वेदनपूर्वक ज द्रव्य–गुणमां रहेला आनंदस्वभावनी प्रतीत थाय छे.
हवे पर्यायमां आनंदनुं वेदन कयारे थाय? जेमां आनंदस्वभाव भर्यो छे तेनी सन्मुख वळीने एकाग्रता करे
तो आनंदनुं वेदन थाय.
पर्याय पोताना आनंदस्वभाव तरफ न वळतां पर तरफ वळे छे–परमां आनंद माने छे तेथी तेनो
आनंदगुण पर्यायमां यथार्थपणे नथी व्यापतो, पण विपरीतपणे व्यापे छे, ते दुःख छे.
द्रव्य–गुणमां आनंदस्वभाव भर्यो छे ते व्यक्त थइने पर्यायमां कयारे व्यापे?
–के आनंदस्वभावी द्रव्य–गुण साथे पर्यायनी एकता थाय त्यारे ते आनंदगुणनुं परिणमन पर्यायमां पण
उल्लसे छे.
अहो! आनंद तो मारो स्वभाव छे. मारो आत्मा आनंदवान पदार्थ छे. मारो आत्मा आनंदनो धरनार छे.
ने ते आनंद द्रव्यमां–गुणमां अने पर्यायमां त्रणेमां व्यापे एवो स्वभाव छे.–आम ज्यां प्रतीत करीने स्वतरफ
पर्याय वळी त्यां द्रव्य–गुण–पर्याय त्रणेनी एकता थई ने त्रणेमां आनंद व्यापी गयो. द्रव्यमां ने गुणमां तो आनंद
सदाय व्यापेलो हतो ज, पण ज्यारे पर्यायमां आनंद व्याप्यो–आनंदनो अनुभव थयो त्यारे द्रव्य–गुणमां भरेला
आनंदनुं भान थयुं,–के अहो! मारो आत्मा ज आवा आनंदस्वभावथी भरेलो छे.
एकला द्रव्य–गुणमां ज आनंदनी वात करे, ने पर्यायमां आनंद न भासे, तो तेणे खरेखर द्रव्य–गुणना
आनंदस्वभावनो स्वीकार कर्यो ज नथी. अहो! मारा द्रव्य–गुण त्रिकाळ आनंदस्वभावथी भरेला छे,–एम स्वीकार्युं
कोणे?–
स्वीकार्युं तो पर्याये.
पर्याये कोनी सामे जोईने ते स्वीकार्युं?–अंतर्मुख थईने आनंदस्वभावी द्रव्य–गुण साथे अभेद थयेली
पर्याये ते स्वीकार्युं छे, अने ते पर्याय पण आनंदथी भरेली छे.
पहेलां अनादिथी, पोताना आनंदवान आत्मा सामे न जोतां, परनी ज सामे जोतो हतो–त्यां ज आनंद
मानतो हतो, त्यारे पर्यायमां आनंदने बदले तेनी विकृतिरूप दुःख व्यापतुं हतुं; हवे ज्यां पर्यायने अंतरमां वाळीने
द्रव्य–गुण साथे एकाकार करी त्यां ते पर्याय पण आनंदरूप थई. आ रीते आनंदस्वभावनो आश्रय करतां पर्याय
दुःख टळीने सुखरूप थई–आनंदरूप थई. आ रीते ज आनंदगुण –द्रव्य–गुण–पर्याय त्रणेमां व्यापक छे.
अहीं आनंदगुणनी जे ‘अद्भूत’ वात करी, ते प्रमाणे सम्यक्त्वगुण, ज्ञानगुण, चारित्रगुण वगेरेमां पण
समजवुं. एकेक गुण द्रव्य–गुण–पर्याय त्रणेयमां व्यापक छे.–पण कई रीते? के ते गुणस्वभावी आत्मानो आश्रय
करतां पर्यायमां तेनुं निर्मळ परिणमन थई जाय छे, ने ए रीते ते द्रव्य–गुण–पर्याय त्रणेमां सरखी रीते
(निर्मळपणे) व्यापी जाय छे.