તેમજ અનંતાનુબંધીકષાયરૂપ ક્ષોભનો નાશ થયો,–ત્યાં જિનશાસનની શરૂઆત થઈ, મોહ અને ક્ષોભના અભાવરૂપ
જે સમ્યગ્દર્શનાદિ શુદ્ધપરિણતિ થઈ તેનું નામ ધર્મ છે. આવા શુદ્ધભાવ વડે જિનશાસનને ઓળખવું......જ્યાં
સમ્યગ્દર્શનાદિ શુદ્ધભાવ છે ત્યાં જ જિનશાસન છે.
લૌકિજનો તથા અન્યમતિઓ જ પુણ્યને ધર્મ માને છે, જિનમત નહિ.
આ ગાથાના ભાવાર્થમાં આજથી દોઢસો વર્ષ પહેલાં પં. જયચંદ્રજી લખે છે કે “लौकिकजन तथा अन्यमति
केई कहे हैं जो–पूजा आदिक शुभक्रिया तिनि विषें अर व्रतक्रिया सहित है सो जिनधर्म है,–सो ऐसैं नांही है।
जिनमत में जिन भगवान ऐसैं कह्या है जो पूजादिक विषै अर व्रत–सहित होय सो तौ पुण्य है.......”
(અષ્ટપ્રાભૃત નવી આવૃત્તિ પૃષ્ઠ ૨૧૩) પૂજાવ્રતાદિનો શુભરાગ તે પુણ્ય છે; લૌકિકજનો તથા અન્યમતિઓ જ તેને
ધર્મ માને છે, પણ જિનશાસનમાં તો તેને ધર્મ નથી કહ્યો.
જીવદયાનો રાગ તે જૈનધર્મ નથી, પણ પુણ્ય છે.
લૌકિકજનો કે અન્યમતિઓ એમ માને છે કે જૈનધર્મમાં લીલોતરી વગેરેની દયા પાળવાનું કહ્યું છે–માટે
જૈનધર્મની શ્રેષ્ઠતા છે.–પણ એ કાંઈ જૈનધર્મનું ખરું સ્વરૂપ નથી. અહિંસાદિ વ્રતમાં પરજીવની દયાનો શુભ ભાવ કે
ભગવાનની પૂજા વગેરેનો શુભભાવ–તેના વડે જ બાહ્યદ્રષ્ટિ લોકો જૈનધર્મને ઓળખે છે, પણ તે ખરેખર જૈનધર્મ
નથી; તે તો પુણ્ય છે, બંધન છે.
કોઈ પર જીવને ન મારવાનું કહ્યું તે જિનશાસનની મહત્તા છે–એમ મિથ્યાદ્રષ્ટિઓ માને છે. પર જીવની દયા
પાળવાનો શુભરાગ તે ધર્મ–એમ જે માને છે તે મિથ્યાત્વના પોષક છે; કેમકે રાગ તે જૈનધર્મ નથી, જૈનધર્મ તો
વીતરાગભાવ છે.
જિનશાસનો અહિંસા – ધર્મ
‘ભાઈ જગતમાં જૈનોની અહિંસા બહુ ઊંચી! જૈનધર્મ તો અહિંસાવાદી છે.’–એ વાત સાચી, પણ અહિંસાનું
સ્વરૂપ શું છે તેની લોકોને ખબર નથી. જિનશાસનમાં અહિંસાનું સ્વરૂપ તો આ પ્રમાણે કહ્યું છેઃ રાગ–દ્વેષ–મોહરૂપ
ભાવવડે જીવના ચૈતન્ય પ્રાણનો ઘાત થાય છે તેથી તે રાગ–દ્વેષ–મોહરૂપ ભાવ જ હિંસા છે, અને તે રાગ–દ્વેષ–
મોહરૂપ હિંસકભાવોની ઉત્પત્તિ જ ન થવી તેનું નામ અહિંસા–ધર્મ છે. આવો અહિંસાધર્મ કયારે થાય?–કે
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ વીતરાગભાવ પ્રગટતાં રાગ–દ્વેષ–મોહભાવની ઉત્પત્તિ અટકે, માટે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–
ચારિત્રરૂપ જે વીતરાગી શુદ્ધભાવ છે તે જ જિનશાસનનો અહિંસાધર્મ છે; ને આવી યથાર્થ અહિંસા જિનશાસનમાં જ
છે તેથી જિનશાસનની શ્રેષ્ઠતા છે. પર જીવની દયાનો શુભરાગ તે કાંઈ અહિંસાધર્મ નથી; એકલા પરદયાના
શુભરાગને જે અહિંસાધર્મ માને છે તે જિનશાસનને જાણતો નથી, તે લૌકિકજન એટલે કે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે એમ જાણવું.
અહો, જૈનધર્મ, તારો મહિમા!
અહો, જૈનધર્મ તો વીતરાગી છે. આવા ધર્મના નિર્ણયમાં ઉગ્ર પુરુષાર્થ જોઈએ, ઉગ્ર જ્ઞાન જોઈએ. રાગથી
પાર થઈને જ્ઞાનના અપૂર્વ અંતર–ઉદ્યમવડે જ આવા જૈનધર્મનો નિર્ણય થાય છે. એક ક્ષણ પણ જૈનધર્મને અંગીકાર
કરે તો અલ્પકાળમાં જરૂર મુક્તિ પામે,–એવો જૈનધર્મનો મહિમા છે. આ માટે આત્માના સ્વભાવની ઝંખના
(લગની) અને રુચિની તલ્લીનતા જોઈએ. જેના અંતરમાં રાગની જરાક પણ મીઠાસ પડી છે તે જીવ વીતરાગી
જૈનધર્મનો નિર્ણય કરી શકતો નથી. આંખમાં કણું તો કદાચિત્ સમાય, પરંતુ ધર્મમાં રાગનો અંશ પણ ન સમાય,
ધર્મમાં રાગ નહિ ને રાગમાં ધર્મ નહિ, બંને ચીજ જુદી છે. ધર્મની ભૂમિકામાં સાથે રાગ પણ હોય, પરંતુ જે રાગ છે
તો પોતે ધર્મ નથી.
જિનશાસન સિવાય અન્ય કોઈ મતમાં તો ધર્મ છે જ નહીં, તે તો બધા ધર્મથી વિપરીત છે, તેમની વાત તો
દૂર ગઈ, પરંતુ જિનશાસનમાં પણ પુણ્યના ભાવને ભગવાને ધર્મ નથી કહ્યો. જિનશાસનમાં કહેલા વ્યવહાર પ્રમાણે
ભગવાનની પૂજા, વ્રતાદિ શુભરાગ કરે છે અને તે રાગથી જ પોતાને જે ધર્મીપણું માને છે તે જીવ મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે,
જિનશાસનના ખરા સ્વરૂપની તેને ખબર નથી.
તો ધર્મ શું છે?
જૈનધર્મ તો શુદ્ધઆત્મપરિણામ વડે રાગાદિને જીતનાર છે, એટલે કે જૈનધર્મ તો રાગનો નાશક છે પણ
રાગનો પોષક નથી. જો રાગને ધર્મ કહો તો, જૈનધર્મ રાગનો નાશક કયાં રહ્યો? જૈનધર્મને રાગનો નાશક કહેવો
અષાઢઃ ૨૪૮૨ ઃ ૧૭૧ઃ