ઉત્તર:– જ્ઞાનક્રિયા આત્માના સ્વભાવભૂત હોવાથી તે ધર્મ છે.
(૧૭) પ્રશ્ન:– કઈ ક્રિયાથી અધર્મ થાય?
ઉત્તર:– ક્રોધાદિ ક્રિયા પરભાવરૂપ હોવાથી તે બંધનનું કારણ છે, અને તેથી તે અધર્મ છે.
(૧૮) પ્રશ્ન:– શરીરની ક્રિયાથી ધર્મ કે અધર્મ છે કે નહિ?
ઉત્તર:– ના; શરીરની ક્રિયા તો જડની ક્રિયા છે, તેનાથી જીવને ધર્મ કે અધર્મ થતો નથી.
(૧૯) પ્રશ્ન:– જ્ઞાનક્રિયા એટલે શું?
ઉત્તર:– હું જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા છું, ક્રોધાદિથી હું ભિન્ન છું–એમ જાણીને જ્ઞાનસ્વરૂપના શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–
ઉત્તર:– જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ આત્માને ચૂકીને ‘ક્રોધાદિ તે જ હું’ એવી એકતાબુદ્ધિથી ક્રોધાદિમાં પરિણમવું તે
નથી પણ બંધનું કારણ છે માટે જ્ઞાનીઓ તેનો નિષેધ કરે છે.
ઉત્તર:– કેમકે તે ક્રિયા તો જીવના સ્વભાવભૂત જ છે, તેને તો આત્માની સાથે એકતા જ છે, તેથી તેનો
ઉષ્ણતાનો નિષેધ થઈ શકે નહિ, કેમ કે તે તેના સ્વાવભૂત છે, પણ અગ્નિમાંથી ધૂમાડાનો નિષેધ થઈ શકે કેમકે
તે પરભાવરૂપ છે; તેમ આત્માની જ્ઞાનક્રિયાનો નિષેધ થઈ શકે નહિ કેમ કે તે તો આત્માના સ્વભાવ સાથે
એકમેક હોવાથી સ્વભાવભૂત જ છે, પણા ક્રોધાદિ વિકારી ક્રિયાનો આત્મામાંથી નિષેધ થઈ શકે, કેમ કે તે
આત્માના સ્વભાવ સાથે એકરૂપ નથી પણ પરભાવરૂપ છે. આત્મા સાથે અભેદ થઈને એકતારૂપે પરિણમેલું
જ્ઞાન આત્માથી જુદું પડી શકતું નથી માટે તે જ્ઞાનક્રિયાનો નિષેધ નથી. પણ જ્ઞાન સાથે એકતારૂપ પરિણમતાં
ક્રોધાદિની રુચિ છૂટી જાય છે માટે તે ક્રોધાદિક્રિયાનો નિષેધ છે.
ઉત્તર:– ક્રિયાની ત્રણ જાત– (૧) જ્ઞાનક્રિયા (૨) ક્રોધાદિક્રિયા અને (૩) જડક્રિયા.
(૨૩) પ્રશ્ન:– બંધ–મોક્ષનો સંબંધ કઈ ક્રિયા સાથે છે?
ઉત્તર:– જ્ઞાનક્રિયા અને ક્રોધાદિક્રિયા એ બંને અરૂપી છે, કે જીવમાં થાય છે. તેમાંથી જ્ઞાનક્રિયા તો મોક્ષનું
ભિન્ન હોવાથી તે બંધનું કે મોક્ષનું કારણ નથી, તેથી તેનાથી ધર્મ કે અધર્મ નથી.
ઉત્તર:– જ્ઞાનક્રિયા અને ક્રોધાદિક્રિયા એ બંનેને ભિન્ન ભિન્ન જાણીને, જ્ઞાન સાથે જ અભેદતારૂપ પ્રવૃત્તિ
ઉત્તર:– જ્ઞાન સાથે આત્માને એકતારૂપ તાદાત્મ્ય–સંબંધ છે.
(૨૬) પ્રશ્ન:– ક્રોધાદિ સાથે આત્માને કેવો સંબંધ છે?
ઉત્તર:– ક્રોધાદિ ભાવો સાથે આત્માને સંયોગ–સંબંધ છે.
(૨૭) પ્રશ્ન:– ક્રોધાદિ ભાવો આત્માની જ પર્યાયમાં