–આત્મા અને અનાત્માના ભેદજ્ઞાન વગર ખ્યાતિ–પૂજા–લાભ વગેરેની ઈચ્છાથી અજ્ઞાની જીવ દેહને દાહ
કરનારી વિવિધ પ્રકારની જે ક્રિયા (પંચાગ્નિ તપ વગેરે) કરીને શરીરને ક્ષીણ કરે છે, તે બધુંય ગૃહીતમિથ્યા–
ચારિત્ર છે–એમ જાણીને હે જીવ! મિથ્યાશ્રદ્ધા–જ્ઞાન ચારિત્રને તું છોડ...... અને આત્મહિતના પંથે લાગ. આ
જગતની જાળમાં ભ્રમણ કરવું છોડ, ને સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર વડે નિજ આત્મામાં મગ્ન થા.
પ્રશ્ન:– (૪) : નીચેના પ્રશ્નોનો જવાબ લખો–
(૧) કયા કયા દ્રવ્યો ગતિ કરે છે? તેમાં ઉપાદાન અને નિમિત્ત શું છે?
(૨) શરીરોનાં નામ લખો; સૌથી વધારે શરીર કોને હોય?
(૩) પુદ્ગલપરમાણુને શા માટે અસ્તિકાય કહ્યો છે?
(૪) કર્મો આત્માને રખડાવે છે એમ માનનારે ક્યો અભાવ ન માન્યો?
(૫) ક્યો જીવ ક્યારે લોકાકાશ બરાબર થાય છે?
(૬) પ્રત્યભિજ્ઞાનનું કારણ કોણ છે?
(૭) મહાવીરભગવાન મોક્ષ પામ્યા–તેમાં ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રૌવ્ય સમજાવો.
(૮) વર્તમાન વિચરતા સીમંધર ભગવાનનો પ્રાગભાવ અને પ્રધ્વંસાભાવ બતાવો.
ઉત્તર: (૪)
(૧) છ દ્રવ્યોમાંથી જીવ અને પુદ્ગલ એ બે દ્રવ્યો જ ગતિ કરે છે; તેમાં ઉપાદાન તે તે દ્રવ્યોનો ક્રિયાવતી
શક્તિનું પરિણમન છે, ને નિમિત્ત ધર્માસ્તિકાય છે.
(૨) શરીરો પાંચ છે–ઔદારિક, વૈક્રિયિક, આહારક, તૈજસ અને કાર્મણ; તેમાંથી, છઠ્ઠાગુણસ્થાનવર્તી
કોઈ મુનિને સૂક્ષ્મ તત્ત્વમાં શંકા થતાં તેના સમાધાન માટે આહારક શરીર પ્રગટે છે ને નિકટમાં બિરાજમાન
કેવળી–શ્રુતકેવળી પાસે જઈને શંકાનું સમાધાન કરે છે; આ પ્રસંગે તે મુનિને સૌથી વધારે (ચાર) શરીરો હોય
છે, તે આ પ્રમાણે–ઔદારિક, આહારક, તૈજસ, અને કાર્મણ.
(૩) પુદ્ગલપરમાણુ એકપ્રદેશી હોવાથી, નિશ્ચયથી જો કે તે અસ્તિકાય નથી, પણ સ્પર્શગુણના કારણે
અનેક પરમાણુઓ સ્કંદરૂપ થાય છે, તે અપેક્ષાએ બહુપ્રદેશો હોવાથી તેને અસ્તિકાય પણ કહેવાય છે.
(૪) કર્મો આત્માને રખડાવે છે એમ જેઓ માને છે તેઓ કર્મ અને આત્મા વચ્ચેના અત્યંત–અભાવને માનતા
નથી. આત્મા અને કર્મ એ બંનેનો એકબીજામાં અત્યંત–અભાવ છે, તેથી કર્મ આત્માને રખડાવે એ વાત સાચી નથી.
(૫) મોક્ષ જતાં પહેલાંં જે કેવળીભગવાનને સમુદ્ઘાત થાય છે તે કેવળીભગવાનનો આત્મા તે
સમુદ્ઘાત વખતે લોકાકાશ બરાબર થાય છે.
(૬) ‘આ તે જ છે’ ઈત્યાદિ પ્રકારના પ્રત્યભિજ્ઞાનનું કારણ દ્રવ્યની ધુ્રવતા છે. જો દ્રવ્ય કથંચિત્ ધુ્રવ ન
હોય તો તેનું પ્રત્યભિજ્ઞાન ન થઈ શકે.
(૭) ‘ભગવાન મહાવીર મોક્ષ પામ્યા’ –ત્યાં મોક્ષદશાનો ઉત્પાદ થયો, સંસારદશાનો વ્યય થયો, ને
ભગવાનના આત્માની ધુ્રવતા રહી. –એ રીતે એકસાથે ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવતા છે.
(૮) વર્તમાન અરહંતપદે બિરાજતા શ્રી સીમંધર ભગવાનનો તેમની અલ્પજ્ઞતારૂપ પૂર્વપર્યાયમાં જે
અભાવ છે તે પ્રાગ્–અભાવ છે, અને ભવિષ્યની સિદ્ધિપર્યાયમાં જે અભાવ છે તે પ્રધ્વંસ–અભાવ છે.
પ્રશ્ન: (૫) :– નીચેના પદાર્થોની વ્યાખ્યા લખો.
(૧) વસ્તુત્વગુણ (૨) બંધ (૩) જીવ (૪) સ્વભાવ–અર્થપર્યાય (૫) પ્રદેશ (૬) અનુજીવીગુણ
(૭) અન્યોન્યાભાવ
ઉત્તર: (પ)
(૧) વસ્તુત્વગુણ:– જે શક્તિના કારણે દ્રવ્યમાં અર્થક્રિયા હોય તેને વસ્તુત્વગુણ કહે છે; જેમ પાણીને
ધારણ કરવું તે ઘડાની અર્થક્રિયા છે તેમ પોતપોતાના ગુણપર્યાયોને ધારણ કરવા તે દરેક દ્રવ્યની અર્થક્રિયા છે.
(૨) બંધ:– અનેક ચીજોમાં એકપણાનું જ્ઞાન કરાવવાવાળા સંબંધવિશેષને બંધ કહે છે.
(૩) જીવ:– જેનામાં હંમેશા ચેતનાગુણ હોય તે જીવ છે.
(૪) સ્વભાવઅર્થપર્યાય:– બીજાના નિમિત્ત વગર જે અર્થપર્યાય હોય તેને સ્વભાવઅર્થપર્યાય કહે છે;
જેમ કે જીવની કેવળજ્ઞાન પર્યાય.
(૫) પ્રદેશ:– આકાશના જે સૌથી નાના ભાગને એક પરમાણુ રોકે તેટલા ભાગને ‘પ્રદેશ’ કહે છે; તેના
બે ભાગ કલ્પી શકાતા નથી.
(૬) અનુજીવીગુણ:– વસ્તુના ‘ભાવસ્વરૂપ’ ગુણોને અનુજીવીગુણ કહે છે: જેમ કે જીવમાં શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્ર
(શેષાંક માટે જુઓ પૃષ્ઠ ૨૧૦)