જાય, પણ મલિનપર્યાય તેમાં ન આવે. શુદ્ધ આત્માની દ્રષ્ટિમાં મલિનતા નથી તેથી તે દ્રષ્ટિમાં મલિનતાનો
કર્મકૃત જ કહેવાય છે.
અનંતી શક્તિમાં એવી એકપણ શક્તિ નથી કે જે વિકારને કરે. અજ્ઞાની કહે છે કે “આપણને આત્મા સમજાય
નહિ, આપણે તો પુણ્ય કર્યા કરશું ને સંસારના સુખ ભોગવ્યા કરશું!” –તેને જ્ઞાની કહે છે કે અરે મૂઢ! પુણ્ય
કરવાનો આત્માનો સ્વભાવ જ નથી. આત્માનો અનાદર કરીને તું પુણ્યના ફળ ભોગવવાની મીઠાસ કરી રહ્યો
છે તેમાં તો અનંતા પાપનાં મૂળિયાં પડ્યાં છે. જો વિકાર કરવાનો આત્માનો સ્વભાવ હોય તો તો વિકારથી
તેનો છૂટકારો કદી થાય જ નહિ, એટલે મુક્તિ કદી થાય જ નહિ. વિકારનું કર્તૃત્વ માનનાર, ને જ્ઞાયકસ્વભાવને
નહિ જાણનાર કદી મુક્તિ પામતો નથી.
સ્વભાવમાં તે વિકાર નથી, વિકાર વગરનો શુદ્ધ સ્વભાવ ત્રિકાળ છે–એમ બંને પડખાં જાણીને શુદ્ધદ્રવ્ય તરફનું
જોર કરતાં પર્યાયમાંથી વિકાર ટળી જાય છે, ને શુદ્ધતા પ્રગટે છે. જે જીવ આત્માના શુદ્ધ સ્વભાવ ઉપર જોર નથી
આપતો, ને પુણ્ય ઉપર જોર આપે છે તે વિકાર કરવાનો જ આત્માનો સ્વભાવ માને છે, એટલે વિકારના
અકર્તાપણારૂપ આત્માની શક્તિનો તે અનાદર કરે છે; આત્માના અનાદરનું ફળ અનંત સંસારમાં પરિભ્રમણ છે,
અને આત્મસ્વભાવની આરાધનાનું ફળ મુક્તિ છે. અરે જીવ! હવે તારે તારા શુદ્ધઆત્માની પ્રત્યે હોંશ કરવી છે
કે પુણ્ય–પાપ પ્રત્યે? અનાદિથી વિકાર પ્રત્યે હોંશ કરી કરીને તો તું સંસારમાં રખડયો, હવે જો તારે સંસારથી
મુક્ત થવું હોય તો તારા શુદ્ધઆત્માની હોંશ કર! અહો! મારો આત્મસ્વભાવ કદી વિકારરૂપે થઈ ગયો નથી,
અનંત શક્તિની શુદ્ધતામાં કદી વિકાર પેઠો નથી, માટે વિકાર તે મારું કર્તવ્ય નથી, હું તો જ્ઞાયકભાવ માત્ર જ છું.
–એમ સ્વભાવની હોંશ લાવીને તે તરફ વળ અને વિકારના કર્તૃત્વથી હવે વિરામ પામ! શુભ કે અશુભ સમસ્ત
વિકારી પરિણામો તારા જ્ઞાયકભાવથી જુદા છે, તેને કરવાની તારી ફરજ નથી, પણ જ્ઞાયકપણે રહીને તે
વિકારનો અકર્તા થવાની તારી ફરજ છે. ફરજ એટલે સ્વભાવ. જેના અંર્તઅવલંબને વિકારને છેદીને મુક્તિ
થાય એવો તારો સ્વભાવ છે ને તે જ તારી ફરજ છે. રાગને જે પોતાની ફરજ મને તે રાગને છેદીને મુક્તિ
ક્યાંથી પામશે?
અકર્તા જ છે; કડિયા વગેરે કારીગરોનો આત્મા પણ તેનો કર્તા નથી. અને તે તરફનો ધર્મીને શુભરાગ થાય તે
રાગના પણ ધર્મી અકર્તા છે, કેમકે ધર્મી તો જ્ઞાયકસ્વભાવને એકને જ પોતાનું સ્વ માને છે, ને તે સ્વભાવની
દ્રષ્ટિમાં તેને વિકારનું કર્તાપણું નથી. વિકારની ઉત્પત્તિ કરવાનો આત્માનો સ્વભાવ નથી પણ તેનો અંત
લાવવાનો સ્વભાવ છે; પુણ્ય–પાપની પ્રવૃત્તિથી નિવૃત્તરૂપ આત્મસ્વભાવ છે. આવા અકર્તૃત્વસ્વભાવને જે નથી
જાણતો તેને અકર્તૃત્વશક્તિનું વિપરીત પરિણમન થાય છે એટલે તે વિકારનો કર્તા થાય છે.