માગશરઃ ૨૪૮૪ઃ૧૧ઃ
અનેકાન્તમૂર્તિ ભગવાન આત્માની
(૩૭–૩૮)
ભાવ–અભાવશક્તિ અને અભાવ–ભાવશક્તિ
આ જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મામાં અનંતશક્તિઓ છે તેનું વર્ણન ચાલે છે.
આત્મામાં કોઈપણ એક અવસ્થા વિદ્યમાન વર્તે છે–એમ ‘ભાવશક્તિ’ માં કહ્યું (૩૩)
આત્મામાં વર્તમાનઃ જે અવસ્થા વર્તે છે તે સિવાયની આગળ–પાછળની અવસ્થાઓ તેમાં અવિદ્યમાન છે–એમ
‘અભાવશક્તિ’ માં કહ્યું છે. (૩૪)
વર્તમાન જે અવસ્થા વર્તે છે તે બીજા સમયે અભાવરૂપ થઈ જાય છે–એમ ‘ભાવ–અભાવ’ શક્તિમાં કહ્યું
(૩પ)
બીજા સમયની જે અવસ્થા વર્તમાન અવિદ્યમાન છે તે બીજા સમયે પ્રગટે છે–એમ ‘અભાવ–ભાવ’ શક્તિમાં
કહ્યું. (૩૬)
હવે, ત્રિકાળી ભાવને આધારે વર્તમાન ભાવનું હોવાપણું ‘ભાવ–ભાવ’ શક્તિમાં કહે છે; તેમાં ત્રિકાળીના
આધારે વર્તમાન કહીને દ્રવ્ય–પર્યાયની એકતા બતાવે છે. (૩૭)
અને, દ્રવ્ય–પર્યાયની જે એકતા થઈ તેમાં પરનો ને વિકારનો અત્યંત અભાવ છે, તે ‘અભાવ–અભાવ’
શક્તિમાં બતાવે છે. (૩૮)
જ્ઞાન સ્વરૂપ આત્મામાં “ભવતા પર્યાયના ભવનરૂપ ભાવ–ભાવશક્તિ છે;” તેમજ “નહિ ભવતા પર્યાયના
અભવનરૂપ અભાવ–અભાવ શક્તિ છે.”
એકેક શક્તિના વર્ણનમાં અમૃતચંદ્રાચાર્યદેવે ‘સમયસાર’ નો ભંડાર ભરી દીધો છે, દરેક શક્તિમાં શુદ્ધ
આત્માનો રસ નીતરી રહ્યો છે. કોઈપણ શક્તિથી જો આત્માના સ્વરૂપને ઓળખવા જાય તો અનંતગુણના ભંડાર એવા
ભગવાન આત્માની સન્મુખતા થઈને અપૂર્વ આનંદરસનો અનુભવ થાય છે.
મારો સ્વભાવ અનંત ગુણનો ભંડાર છે–એવું જ્યાં જ્ઞાન થયું ત્યાં ત્રિકાળી શુદ્ધભાવના આશ્રયે પર્યાયમાં
સમ્યક્સ્વસંવેદન ભાવ વર્તે છે, તેનું નામ ‘ભાવ–ભાવ’ છે. ત્રિકાળભાવ અને વર્તમાનભાવ બંને એક થઈને વર્તે