વિકારનું જ પરિણમન થતું, પરંતુ હવે શુદ્ધાત્માની દ્રષ્ટિમાં વિકારની અધિકતા ન રહી, શુદ્ધતાની જ અધિકતા રહી.
આવી શુદ્ધ આત્માની દ્રષ્ટિમાં સમકિતીને વિકારનો અભાવ જ છે.
દ્રષ્ટિ આખા આત્માને સ્વીકારે છે, તે અખંડ આત્માની દ્રષ્ટિમાં તેના બધાય ગુણોનો નિર્મળભાવ પ્રગટે છે. આ
રીતે ‘સર્વ ગુણાંશ તે સમ્યક્ત્વ’ છે. શુદ્ધસ્વભાવના આશ્રયે જ્યાં સમ્યગ્દર્શન થયું ત્યાં જ્ઞાન પણ સ્વસંવેદનથી
સમ્યક્ થયું, ચારિત્રમાં પણ આનંદના અંશનું વેદન થયું, વીર્યનો વેગ પણ સ્વ તરફ વળ્યો. આ રીતે
સમ્યગ્દર્શનની સાથે જ બધા ગુણોમાં નિર્મળતા શરૂ થઈ જાય છે; કોઈ ગુણોમાં નિર્મળતા ભલે વધતી–ઓછી
હોય, પણ પ્રતીતમાં તો પૂર્ણ નિર્મળતા આવી જ ગઈ છે. સમ્યગ્દર્શન પોતે તો શ્રદ્ધાગુણની પર્યાય છે, પણ તેની
સાથે જ્ઞાનાદિ અનંત ગુણોનો પણ નિર્મળ અંશ વર્તી જ રહ્યો છે. કોઈ કહે કે સમ્યગ્દર્શન થયું પણ આત્માની
અતીન્દ્રિય શાંતિનું વેદન ન થયું, સમ્યગ્દર્શન થયું પણ આત્માનું સ્વસંવેંદન જ્ઞાન ન થયું, સમ્યગ્દર્શન થયું પણ
વીર્યનો વેગ આત્મા તરફ ન વળ્યો,–તો એમ કહેનારે અનંતગુણથી અભેદ આત્માને માન્યો જ નથી; દ્રવ્ય–
ગુણ–પર્યાયસ્વરૂપ આત્માના ભાવોને તેણે જાણ્યા જ નથી, અને પોતાને સમકિતી માનીને તે સમ્યગ્દર્શનના
નામે પોતાનો સ્વચ્છંદ પોષે છે.
છે; પર્યાય એક ને એક ભલે કાયમ ન ટકે પણ પર્યાય વગરના દ્રવ્ય–ગુણ કદી હોતા નથી.
છે. નિર્મળ પર્યાય થયા વગર ‘ભવતા પર્યાય’–વાળા આત્માની પ્રતીત ક્યાંથી થાય? જ્યાં આત્માના સ્વભાવનું
ભાન થયું ત્યાં નિર્મળ પર્યાયરૂપ ભવન (પરિણમન) થાય છે. ભાવભાવશક્તિના બળથી દ્રવ્ય ગુણ ને
નિર્મળપર્યાય ત્રણે અભેદ થઈને શુદ્ધપણે વર્તે છે; અને તેના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયમાં વિકારનો અભાવ છે. આત્માની
અભાવ–અભાવશક્તિનું એવું બળ છે કે પોતાથી ભિન્ન શરીરાદિ પદાર્થોને, કર્મોને કે વિકારને તે પોતાના
સ્વભાવમાં વર્તવા દેતો નથી. આત્માના દ્રવ્યમાં, ગુણમાં અને તે તરફ ઢળેલી શુદ્ધપર્યાયમાં, એ ત્રણેમાં
વિકારનો–કર્મનો–શરીરાદિનો અભાવ જ છે ને અભાવ જ રહેશે. દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયની એકતામાં હવે કદી તૂટ
પડશે નહિ, ને વિકાર સાથે કદી એકતા થશે નહિ. વિકાર આત્માની સાથે નહિ વર્તે પણ છૂટો પડી જશે. આવી
આત્મશક્તિને પ્રતીતમાં લેવી ને તેમાં એકતા કરવી તે મોક્ષનો ઉપાય છે.
કોઈ નિમિત્ત મેળવું તો મારા શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્ર ખીલે એ વાત રહેતી નથી. દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્ર વગેરે નિમિત્તો હો ભલે,
પણ આત્મામાં તો તેનો અભાવ છે. અહીં તો તે ઉપરાંત વિકારના પણ અભાવની સૂક્ષ્મ વાત લેવી છે. આત્માના દ્રવ્ય–
ગુણ–પર્યાયમાં પરનો ત્રિકાળ અભાવ છે, એનો અર્થ તો એ થયો કે પરના આશ્રયે થતો પરભાવોનો પણ આત્મામાં
અભાવ છે. તેમજ ‘જ્ઞાનાદિમાં અલ્પતા છે તે ટાળીને પૂર્ણતા કરું’ એવો ભેદ પણ રહેતો નથી, એકરૂપ શુદ્ધદ્રવ્યની
સન્મુખતા જ થાય છે, અને તે દ્રવ્યની સન્મુખ થયેલી પર્યાય શુદ્ધ જ થતી જાય છે, તેનામાં વિકારનો અભાવ જ છે.
આવું અભાવઅભાવ–શક્તિનું તાત્પર્ય છે.
આચાર્યદેવ કહે છે