આત્મધર્મ
વર્ષ પંદરમુંઃ અંક ત્રી જો સંપાદકઃ રામજી માણેકચંદ દોશી પોષઃ ૨૪૮૪
જ્ઞાની જનો સદા કાળ આનંદરૂપ રહો
(કારતક સુદ બીજના પ્રવચનમાંથી)
આત્મા પોતે આનંદનો સમુદ્ર છે, તેમાં અંતર્મુખ થઈને ડુબકી મારતાં પર્યાયમાં આનંદના
તરંગ ઊઠે છે. જેમ ચંદ્રનો ઉદય થતાં દરિયો ઊછળે છે, તેમ સમ્યગ્જ્ઞાનીરૂપી ચંદ્રનો ઉદય થતાં
આનંદનો દરિયો ઊછળે છે.
પહેલાં એવો દ્રઢ નિશ્ચય કરવો જોઈએ કે હું જ જ્ઞાન–આનંદસ્વરૂપ છું; સર્વજ્ઞ થવાની તાકાત
મારામાં છે. આવા સ્વરૂપનો નિર્ણય કરીને પછી વારંવાર જ્ઞાનચેતનાને તેમાં એકાગ્ર કરવાથી
કેવળજ્ઞાન થાય છે, ને કેવળજ્ઞાન થયા પછી જીવ સદાય પરમ આનંદરૂપ જ રહે છે. તેથી આચાર્યદેવ
કહે છે કે અહો, જ્ઞાની જનો! આ જ્ઞાનચેતનાને નચાવતા થકા કેવળજ્ઞાનરૂપ થઈને સદા કાળ
આનંદરૂપ રહો.
“સાદિ અનંત અનંત સમાધિ સુખમાં,
અનંત દર્શન જ્ઞાન અનંત સહિત જો.”
જ્ઞાનચેતનાને અંતરમાં એકાગ્ર કરતાં આત્માના પરમ શાંતરસનો અનુભવ થાય છે. જ્ઞાની
જનો આનંદપૂર્વક પોતાની જ્ઞાનચેતનાને નચાવતા થકા હવેથી સદાકાળ (સાદિ–અનંત) પ્રશમરસને
પીઓ. અહા! આત્મામાં એકાગ્ર થતાં પરમ આહ્લાદપૂર્વક આત્માના પ્રશમરસનું વેદન થાય છે;
સમકિતીને તે સ્વાદનો નમૂનો વેદનમાં આવી ગયો છે; તે ઉપરાંત અહીં તો અંતરમાં લીન થઈને
પૂર્ણ આનંદ પ્રગટાવવાની આ વાત છે. આચાર્યદેવ કહે છે કે જ્ઞાની જનો સદા કાળ આનંદરૂપ રહો.–
કઈ રીતે? કે પોતાની જ્ઞાનચેતનાને નચાવતા થકા; જ્ઞાયકભાવને દ્રષ્ટિમાં લીધો, હવે તે
જ્ઞાયકભાવમાં ઠરો રે ઠરો! જ્ઞાયકભાવમાં એકાગ્ર થઈને ચૈતન્યના પ્રશાંતરસનું પાન કરો. ક્યાં
સુધી? કે અત્યારથી માંડીને સદા કાળ પ્રશમરસને પીઓ.
“सानंदं नाटयंतः प्रशमरसमितः सर्वकालं पिबंतુ
”આનંદસહિત જ્ઞાનચેતનાને નચાવતા થકા સદાકાળ પ્રશમરસને પીધા કરો. આ રીતે
જ્ઞાનચેતના વડે પ્રશમરસને પીતા થકા જ્ઞાની જનો સદા કાળ આનંદરૂપ રહો.
ચૈતન્યની ભાવના કરીને તેમાં એકાગ્ર થતાં આનંદના વેદનથી જીવ તૃપ્ત તૃપ્ત થઈ જાય છે,–
એવો તૃપ્ત થઈ જાય છે કે તેમાંથી બહાર નીકળવા માંગતો નથી, તેમાં જ લીન રહેવા માંગે છે.
આનંદનું વેદન થતાં એવી તૃપ્તિ થાય છે કે કોઈ તૃષ્ણા રહેતી નથી. બાહ્ય વિષયોમાં અનંતકાળથી
વર્તે છે છતાં જીવ અતૃપ્ત જ રહ્યો; જ્ઞાનને અંતરમાં વાળીને ચૈતન્યવિષયમાં એકાગ્ર કરતાં
આનંદરસના પાનથી આત્મા એવો તૃપ્ત–તૃપ્ત થઈ જાય છે કે જગતના કોઈ વિષયોની તૃષ્ણા તેને
રહેતી નથી. આ રીતે સ્વભાવની એકાગ્રતામાં જ સુખ–શાંતિ ને તૃપ્તિ છે; માટે હે જીવો! આવા
ચૈતન્યસ્વભાવને ઓળખીને, તેમાં એકાગ્રતા વડે સદા કાળ આનંદરૂપ રહો.