તૂટીને સ્વમાં જ એકતારૂપ અભેદ પરિણમન થતાં ત્યાં વિકારરૂપ કાર્ય પણ રહેતું નથી, સ્વભાવમાં અભેદરૂપ
નિર્મળ ભાવ જ ત્યાં વર્તે છે.–આવા વર્તતા સિદ્ધરૂપ ભાવને કાર્યપણે પ્રાપ્ત કરે એવી આત્માની કર્મશક્તિ છે.
જેણે જડના કામને કે વિકારને–શુભ–વિકલ્પને પોતાના કાર્ય તરીકે માન્યું તેણે આત્માના સ્વભાવને જાણ્યો
નથી, તેથી તેને ધર્મકાર્ય થતું નથી–અધર્મ જ થાય છે. ધર્મી–સાધકને ય દયા–ભક્તિ–પૂજા–જાત્રા વગેરેનો શુભ
રાગ થાય છે પરંતુ તે રાગને પોતાના સ્વભાવનું પ્રાપ્ય માનતા નથી, તેને સ્વભાવનું કાર્ય માનતા નથી...તે
વખતે સ્વભાવમાં એકતાથી જેટલી નિર્મળતા વર્તે છે તેને જ તે પોતાના કાર્ય તરીકે સ્વીકારે છે;–એ જ ધર્મીનો
ધર્મ છે.
થાય છે, બીજી કોઈ રીતે તેની સિદ્ધિ થતી નથી.
કારણ કહેવાય છે તે તો ઉપચારથી છે, ખરેખર તેનો તો અભાવ થઈ જાય છે તેથી તે બીજી પર્યાયનું કારણ નથી,
પણ પૂર્વ પર્યાયમાં વર્તતું અખંડ દ્રવ્ય જ પોતે પરિણમીને બીજા સમયે બીજી પર્યાયને કર્મપણે પ્રાપ્ત કરે છે–પોતે
જ અભેદપણે તે કર્મરૂપે થાય છે; એ રીતે નિર્મળપર્યાયરૂપ કર્મ કરવાની તાકાત દ્રવ્યમાં જ છે, દ્રવ્યમાં જ
શુદ્ધતાનો ભંડાર ભર્યો છે; તેના આશ્રયે જ શુદ્ધતા થાય છે. તેનો આશ્રય ન કરે ને નિમિત્ત વગેરેનો આશ્રય
કરીને શુદ્ધતા થવાનું માને તે જીવ પોતાની આત્મશક્તિને નહિ માનનારો મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. સ્વભાવશક્તિના
આશ્રયે જ નિર્મળતા થાય છે, એટલે કે નિશ્ચયના આશ્રયે જ ધર્મ થાય છે ને વ્યવહારના આશ્રયે ધર્મ થતો જ
નથી–એવો અનેકાંત–નિયમ આમાં આવી જાય છે. આચાર્યભગવાને આ શક્તિઓના વર્ણનમાં અદ્ભુત રીતે
જૈન શાસનના રહસ્યની સિદ્ધિ કરી છે. પૂર્વે અનંતા તીર્થંકરો–ગણધરો–સંતો–સમકિતીઓએ આવો જ માર્ગ
જાણીને આદર્યો છે ને કહ્યો છે; વર્તમાનમાં પણ મહાવિદેહક્ષેત્રે સીમંધરાદિ વીસ તીર્થંકરો બિરાજમાન છે, તે
તીર્થંકરો તેમજ ગણધરો–સંતો વગેરે પણ આવો જ માર્ગ જાણીને આદરી રહ્યા છે ને કહી રહ્યા છે; ભરતક્ષેત્રમાં
પણ આવો જ માર્ગ છે, ને ભવિષ્યમાં પણ જે તીર્થંકરો–સંતો થશે તે બધાય આવા જ માર્ગને આદરશે ને કહેશે.
અહો! એક જ સનાતન માર્ગ છે.–આ માર્ગનો નિશ્ચય કરે ત્યાં મુક્તિની શંકા રહે નહિ. આ માર્ગ નક્કી કર્યો ત્યાં
એમ આત્મા સાક્ષી આપે કે બસ! હવે અમે અનંતા તીર્થંકરોના–સંતોના–જ્ઞાનીઓના માર્ગમાં ભળ્યા! હવે
સંસારનો છેડો આવી ગયો ને સિદ્ધિના માર્ગમાં ભળ્યા.
તેનું કર્મ છે. આત્મા જ પરિણમીને સમ્યગ્દર્શનાદિરૂપ થાય છે, રાગ કે નિમિત્તો પરિણમીને કાંઈ તે–રૂપ થતા
નથી. અહો! મારા નિર્મળ કર્મરૂપે થવાની કર્મશક્તિ મારામાં જ છે–એમ પોતાના આત્માને પ્રતીતમાં લઈને તેની
સન્મુખ થતાં આત્મા પોતે પરિણમીને પોતાના નિર્મળ કર્મરૂપ થઈ જાય છે. સમ્યગ્દર્શનરૂપ કાર્ય, સમ્યગ્જ્ઞાનરૂપ
કાર્ય, સમ્યક્ચારિત્રરૂપ કાર્ય– એ કર્મરૂપે આત્મા પોતે પોતાની કર્મશક્તિથી થાય છે; પણ મહાવ્રતાદિ વિકલ્પોના
આધારે કે શરીરની દિગંબરદશાના આધારે કાંઈ સમ્યગ્ કાર્ય થતું નથી. ‘કર્મશક્તિ’ કોઈ પરના આધારે કે
વિકલ્પના આધારે નથી એટલે તે કોઈ આત્માના કર્મરૂપે થતા નથી; એકલી પર્યાયના આધારે પણ કર્મશક્તિ
નથી એટલે પર્યાયના આશ્રયે નિર્મળ કર્મ પ્રાપ્ત થતું નથી અથવા પર્યાય પોતે બીજા સમયના કર્મપણે થતી નથી.
કર્મશક્તિ તો આત્મદ્રવ્યની છે, તેથી આત્મદ્રવ્યના આશ્રયે આત્મા પોતે નિર્મળ કર્મરૂપે પરિણમી જાય છે. આ
રીતે આત્મા અને તેનું કર્મનું અભેદપણું છે. એ અભેદના આશ્રયે જ કર્મશક્તિની યથાર્થ પ્રતીત થાય છે. આમાં
વ્યવહારના આશ્રયે નિર્મળ કાર્ય થાય–