પુણ્યરૂપે સ્થાપે છે, ને અજ્ઞાની પુણ્યને પુણ્યરૂપે ન સ્થાપતાં તેને ઉથાપે છે.
નથી ઓળખતો, બિલાડીને જ વાઘ માની લ્યે તો તે બિલાડીને પણ નથી ઓળખતો ને વાઘને પણ નથી
ઓળખતો; તેમ રાગને જ જે વીતરાગધર્મ માની લ્યે તે રાગને પણ નથી ઓળખતો ને ધર્મને પણ નથી
ઓળખતો. વ્યવહારના આશ્રયે નિશ્ચય પ્રગટવાનું માને તે વ્યવહારને પણ નથી જાણતો ને નિશ્ચયને પણ નથી
જાણતો. નિમિત્ત ઉપાદાનનું કાંઈ કાર્ય કરે એમ માને તે નિમિત્તને પણ નથી જાણતો ને ઉપાદાનને પણ નથી
જાણતો. સ્વનું કાર્ય પરના આશ્રયે થાય એમ જે માને તે સ્વને પણ નથી જાણતો ને પરને પણ નથી જાણતો.
દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રનો ઉપદેશ તો એવો છે કે તારા આત્માના આશ્રયે જ તારો ધર્મ છે, પરાશ્રયે શુભરાગની
લાગણી થાય તે તારો ધર્મ નથી;–છતાં જે પુણ્યને ધર્મ માને છે તેણે દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રને, પુણ્યને કે ધર્મને કોઈને
માન્યા નથી, નિશ્ચય–વ્યવહારને કે દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયને પણ જાણ્યા નથી. સંતો કેવા હોય, ધર્માત્મા કેવા હોય–
સાચા વૈરાગ્યની–ત્યાગની કે વ્રતાદિની ભૂમિકા કેવી હોય, તેની તેને ખબર નથી. અહો! મૂળભૂત
ચૈતન્યસ્વભાવ જેની પ્રતીતમાં ન આવ્યો તેનામાં કોઈ પણ તત્ત્વોનો યથાર્થ નિર્ણય કરવાની તાકાત નથી.
પોતાના ચૈતન્યસ્વભાવનો આશ્રય કરતાં જ જ્ઞાનની સ્વ–પરપ્રકાશક શક્તિ ખીલી જાય છે અને તે સ્વ–પરને
યથાર્થ જાણે છે. એકલા પર તરફ ઝૂકેલું જ્ઞાન સ્વને કે પરને કોઈને યથાર્થ જાણતું નથી, અને સ્વભાવ તરફ
વળેલું જ્ઞાન સ્વને તેમજ પરને યથાર્થ જાણે છે. અહો! આમાં જૈનશાસનમાં ઊંડું રહસ્ય છે. આ રહસ્ય સમજ્યા
વગર જૈનશાસનના મૂળનો પત્તો લાગે તેમ નથી. જ્યાં સ્વભાવ–સન્મુખ થયો ત્યાં પોતાનાં સ્વભાવમાં જ્ઞાન–
આનંદ વગેરેનું પરિપૂર્ણ સામર્થ્ય છે તેને જાણ્યું, વર્તમાન પર્યાયમાં કેટલા જ્ઞાન–આનંદ પ્રગટયા છે તે પણ
જાણ્યું, કેટલા બાકી છે તે પણ જાણ્યું, જ્ઞાન–આનંદ પ્રગટવામાં નિમિત્તો (દેવ–ગુરુ વગેરે) કેવા હોય તે પણ
જાણ્યું, જ્ઞાન–આનંદ પ્રગટયા તેની સાથે (સાધકપણામાં) કઈ ભૂમિકાએ કેવો વ્યવહાર હોય ને કેવા રાગાદિ
છૂટી જાય તે પણ જાણ્યું. બીજા જ્ઞાની–મુનિઓની અંર્તદશા કેવી હોય તે પણ જાણ્યું. આ રીતે શુદ્ધ
આત્મસ્વભાવની સન્મુખ થઈને તેને જાણતાં આખું જૈન શાસન જાણ્યું. અને જેણે આવા આત્મસ્વભાવને ન
જાણ્યો તેણે જૈનશાસનના એકેય તત્ત્વને વાસ્તવિકપણે જાણ્યું નથી.
ધર્મ શું છે?–આત્માની નિર્મળપર્યાય;
ધર્મ કેમ થાય?–શુદ્ધ આત્મદ્રવ્યના આશ્રયે;
શુદ્ધ સ્વભાવને જાણે નહિ ને બીજાના આશ્રયે જે ધર્મ માને તેણે ધર્મનું સ્વરૂપ કે ધર્મની રીત જાણી નથી.
છોડીને શુદ્ધ સ્વભાવનો આશ્રય કર્યો ત્યારે જ ધર્મ થયો, અને પૂર્વના રાગને ઉપચારથી કારણ કહ્યું;–પણ વાસ્તવિક
કારણ તે નથી; વાસ્તવિક કારણ તો શુદ્ધસ્વભાવનો આશ્રય કર્યો તે જ છે.
જાણતી વખતે પણ તેને જાણનારું જે જ્ઞાન છે તે જ ધર્મીને પોતના કર્મપણે છે, પણ જે રાગ છે તેને તે પોતાના
કર્મપણે સ્વીકારતા નથી, તેને તો જ્ઞાનથી ભિન્ન જાણે છે. રાગને જાણતી વખતે પણ શ્રદ્ધામાં રાગરહિત
સ્વભાવનું જ અવલંબન વર્તે છે; એટલે આવી સ્વભાવદ્રષ્ટિમાં જ્ઞાનીને રાગ તો ‘અસદ્ભુત’ થઈ ગયો. રાગને
જાણતાં તેનું જોર રાગ ઉપર નથી જતું, તેનું જોર તો જ્ઞાનસ્વભાવ ઉપર જ રહે છે, તે જ્ઞાનસ્વભાવના આશ્રયે
નિર્મળપર્યાય જ તેને ‘સદ્ભુત’પણે વર્તે છે, રાગાદિને તે ‘અસદ્ભુત’ જાણે છે. મિથ્યાદ્રષ્ટિ રાગથી ભિન્ન શુદ્ધ
સ્વભાવને નથી જાણતો, તે તો રાગને સ્વભાવ સાથે એક–મેકપણે જ જાણે છે, એટલે તેને તો ‘અસદ્ભુત’
એવા રાગનું પણ યથાર્થ