પરના કર્તા થાય તો તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ જ થાય, એટલે તેનું ઈશ્વરપણું જ ન રહે. હું તો જ્ઞાયકસ્વરૂપ છું, પરનો કર્તા
કે પરનો સ્વામી હું નથી–એવું આત્મભાન કરીને પછી તેમાં એકાગ્રતાવડે પૂર્ણ જ્ઞાન–આનંદ જે જીવે પ્રગટ કર્યો
તે જીવને જ ઈશ્વર કહેવામાં આવે છે. અને અનંતા જીવો એ રીતે પોતાનું શુદ્ધ સ્વરૂપ પ્રગટ કરી કરીને ઈશ્વર
થઈ ગયા છે–એટલે કે મોક્ષ પામી ગયા છે. એવા અનંતા જીવો ઈશ્વરપણે અત્યારે સિદ્ધાલયમાં દેહ રહિત બિરાજી
રહ્યા છે, તેઓ કદી ફરીને દેહ ધારણ કરતા નથી. આ આત્મા પણ પોતાના જ્ઞાયક સ્વભાવને ઓળખીને તેમાં
લીનતાથી એવા ઈશ્વરપદને પામી શકે છે. પરંતુ ઈશ્વરને જે જીવ જગતના કર્તા તરીકે માને છે તે તો ઈશ્વરના
શુદ્ધસ્વરૂપનો અનાદર કરે છે, તે ઈશ્વરને ખરેખર માનતો જ નથી; એટલે તે તો નાસ્તિક જેવો મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
કાંઈ આ આત્માનો સ્વામી નથી. અને આ આત્માના ભાવનો સ્વામી આ આત્મા પોતે જ છે, બીજું કોઈ આ
આત્માનું સ્વામી નથી. જો આમ ન જાણે અને ખરેખર ભગવાનને જ પોતાના સ્વામી માની લ્યે તો તેણે પોતાના
આત્માને પરાધીન માન્યો, પોતાની જેમ બધાય આત્માને પણ પરાધીન સ્વભાવવાળા માન્યા, એટલે ભગવાનના
આત્મને પણ તેણે પરાધીન માન્યો..તેથી તેણે ભગવાનને ન ઓળખ્યા ને ભગવાનની ભક્તિ કરતાં તેને ન
આવડી.
થયા..મારો આત્મા પણ આપના જેવો જ્ઞાયક સ્વભાવી જ છે–આમ જે જીવ ભગવાન જેવા પોતાના આત્માને
ઓળખે તે જ ભગવાનનો ખરો ભક્ત છે, તેણે જ ભગવાનને ઓળખીને ભગવાનની ભક્તિ કરી છે. અને આવી
પરમાર્થ ભક્તિ સહિત ભગવાનના બહુમાન ઉલ્લાસ આવતાં એમ કહે કે ‘હે નાથ! આપ જ મારા સ્વામી છો,
આપે જ મને આત્મા આપ્યો છે..’ ધર્મી આમ બોલે તે કાંઈ મિથ્યાત્વ નથી, પરંતુ યથાર્થ વિનયનો વ્યવહાર છે.
ધર્માત્માના અંતરમાં અભિપ્રાય શું છે તેને તો ઓળખે નહિ ને એકલી ભાષાને વળગે કે “જ્ઞાની આમ બોલ્યા ને
જ્ઞાનીએ આમ કર્યું.”–તો તે બાહ્યદ્રષ્ટિ જીવ ધર્માત્માને ખરેખર ઓળખતો જ નથી; તે જડ ભાષાને અને શરીરને
જ ઓળખે છે પણ જ્ઞાનીના ચૈતન્યભાવને તે ઓળખતો નથી.
રા..મ..’ કહેતાંકને લક્ષ્મણના પ્રાણ ઊડી ગયા! અને રામચંદ્ર તે લક્ષ્મણના મડદાને છ મહિના સુધી સાથે લઈને
ફર્યા..અનેક રીતે તેને બોલાવે કે ભાઈ! તું કેમ બોલતો નથી? તું કેમ મારાથી રીસાણો છો! જમવાનો સમય
થાય ત્યાં તેને ખવરાવવાની ચેષ્ટા કરે, તેના મોઢામાં કોળિયો મૂકે..રાત્રે પણ તેને બાજુમાં રાખીને સુવડાવે ને
તેના કાનમાં કહે કે ભાઈ, હવે તો બોલ! અત્યારે હું ને તું એકલા જ છીએ માટે તારા મનની જે વાત હોય તે
કહી દે...સવાર પડે ત્યાં એ મડદાને નવરાવે–ધોવરાવે, ને કહે કે ભાઈ! ક્યાં સુધી સુઈશ! હવે તો જાગ! આ
સવાર પડી, ને જિનેન્દ્ર ભગવાનની પૂજાનો સમય ચાલ્યો જાય છે..માટે ઝટ ઊઠ!–આમ અનેક પ્રકારે ચેષ્ટાઓ
કરે ને લક્ષ્મણના શરીરને ખભે નાંખીને સાથે ને સાથે ફેરવે..છતાં હરામ છે જો રામ તેની સાથે જરાય સંબંધ
માનતા હોય તો! સ્વભાવ માત્ર સ્વ–સ્વામીસંબંધ સિવાય બીજા કોઈ સાથે અંશ માત્ર સંબંધ માનતા નથી. પણ
બહારથી જોનારો અજ્ઞાની જીવ ધર્માત્માની આવી અંર્તદ્રષ્ટિનું માપ કઈ રીતે કાઢશે? છ છ મહિના સુધી ઉપર
મુજબની ચેષ્ટા કરે છે છતાં તે વખતે પણ લક્ષ્મણ સાથે કે લક્ષ્મણ પ્રત્યેના રાગ સાથે સ્વ–સ્વામીસંબંધ
રામચંદ્રજીએ માન્યો નથી, તે વખતે પણ પોતાના જ્ઞાયક સ્વભાવના આશ્રયે જે સમ્યગ્દર્શનાદિ વર્તે છે તેના
સ્વામીપણે પરિણમી રહ્યા છે. ધર્માત્માના