ભાદરવોઃ ૨૪૮૪ઃ ૨૧ઃ
આત્માનો ગરજુ...
આત્માનો અર્થી શું કરે?
“વિશ્રાંતિ વિલા” ના વાસ્તુ પ્રસંગે પૂ. ગુરુદેવના પ્રવચનમાંથી.
વીર સં. ૨૪૮૩ આસો સુદ બીજઃ પંચાસ્તિકાય ગા. ૧૦૩–૧૦૪
જેને છ દ્રવ્યનું યથાર્થસ્વરૂપ જાણવાની ગરજ છે, આત્માનું ખરું સ્વરૂપ સમજવાની જેને ગરજ છે, આત્માનું
હિત કેમ થાય તે સમજવાની જેને જિજ્ઞાસા છે,–એ રીતે ગરજુ–જિજ્ઞાસુ થઈને જે આત્મા સમજવા માગે છે તેને માટે
આ વાત છે.
ભગવાન સર્વજ્ઞદેવની વાણીમાં તે પ્રવચન છે, તેમાં કાળ સહિત પાંચ અસ્તિકાયનું, એટલે કે છ દ્રવ્યનું સ્વરૂપ
બતાવ્યું છે. એવા છ દ્રવ્યનું સ્વરૂપ...જાણીને,–કઈ રીતે?–કે ‘આત્માના અર્થીપણે’ જાણીને, એમ નિર્ણય કરવો કે આ
છ દ્રવ્યોમાંથી વિશુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપ જીવ જ હું છું, આવું મારું સ્વરૂપ તે જ મારું નિવાસધામ ને વિશ્રાંતિસ્થાન છે.
અરે, અનંતકાળથી મેં મારા સ્વરૂપમાં વાસ કર્યો નથી, ને પરમાં મારો વાસ માનીને હું બહાર ભટકયો છું. હવે
સ્વ–ઘરમાં વાસ કરીને સ્વરૂપમાં વિશ્રાંતિ લઉં–એમ આત્માનો ગરજુ થઈને જે સમજવા માંગે છે તેણે આ
પંચાસ્તિકાયના શ્રવણથી એમ નિર્ણય કરવો કે હું વિશુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપ છું; મારા જ્ઞાતાદ્રષ્ટા–આનંદી સ્વભાવથી હું
પરિપૂર્ણ ભરેલો છું. અનાદિથી હું આવો જ હતો પણ મેં અત્યાર સુધી તેનો નિર્ણય નહોતો કર્યો. હવે તેવો અપૂર્વ નિર્ણય
કરીને, તે નિર્ણયકાળે પોતાની અવસ્થામાં ક્ષણિક વિકાર વર્તતો હોવા છતાં, તે કાળે જ પોતાને ભેદજ્ઞાનરૂપ
વિવેકજ્યોતિ પ્રગટ વર્તતી હોવાથી, તે વિકારથી ભિન્નરૂપે પોતાના વિશુદ્ધ ચૈતન્યસ્વભાવને અનુભવતો થકો વિકારની
સંતતિને છોડે છે, તેથી તેનો રાગ જીર્ણ થતો જાય છે ને પૂર્વ બંધથી તે છૂટતો જાય છે. આ રીતે અશાંત એવા દુઃખથી તે
પરિમુક્ત થાય છે, ને સ્વરૂપમાં વિશ્રાંત થઈને શાંતિનો અનુભવ કરે છે.
ભાઈ! તને આત્માની ગરજ હોય,–તું આત્માનો અર્થી હો તો પહેલાં આવો નિર્ણય કર કે હું વિશુદ્ધ
ચૈતન્યસ્વભાવ છું. વિશુદ્ધ જ્ઞાન–દર્શન–આનંદ સિવાય બીજું કાંઈ મારું સ્વરૂપ નથી. આવા સ્વરૂપનો નિર્ણય કરીને તે
તરફ ઢળતાં રાગાદિ તરફનું વલણ અત્યંત શિથિલ થઈ જાય છે, ને તેથી આત્મા કર્મબંધથી છૂટતો જાય છે. આ જ
દુઃખથી પરિમુક્ત થવાનો ઉપાય છે.
આત્માનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ તો વિશુદ્ધ ચૈતન્યસ્વભાવ છે; તે ઉપરાંત જે વિકાર દેખાય છે તે તો આરોપિત છે,
તે મૂળસ્વરૂપ નથી. માટે તે આરોપિત ભાવથી પોતાના અસલી સ્વરૂપને ભિન્ન જાણતો થકો, તે ભેદજ્ઞાનજ્યોતિવડે
રાગદ્વેષપરિણતિને છોડે છે ને વિશુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપને ગ્રહે છે. તે જીવને રાગાદિ જીર્ણ થતાં જાય છે. જેમ જઘન્ય
ચીકાસરૂપે પરિણમવાની તૈયારીવાળો પરમાણુ ભવિષ્યની બંધપર્યાયથી પરાડ્મુખ વર્તે છે એટલે કે તે છૂટો પડી જાય છે,
તેમ વિશુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપને ગ્રહીને જે જીવ રાગાદિની ચીકાસથી પરાડ્મુખ વર્તે છે તે પણ પૂર્વબંધથી છૂટતો જાય છે, ને
એ રીતે દુઃખથી પરિમુક્ત થાય છે.
જ્યાં સુધી પોતાના વિશુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપનો નિર્ણય જીવે નહોતો કર્યો ત્યાં સુધી તે કર્મબંધની પરંપરાના