ઃ ૨૦ઃ ૧૮૧ આત્મધર્મ
* ક્રમબદ્ધ પર્યાયની પ્રતીતમાં મોક્ષમાર્ગનો સમ્યક્ પુરુષાર્થ *
(૧૨) પ્રશ્નઃ– હવે બધા પદાર્થોની ત્રણે કાળની પર્યાયો ક્રમબદ્ધ છે, એમ માનનારને કેવળજ્ઞાનની પ્રતીત છે કે
નહિ?
ઉત્તર– હા, યથાર્થપણે ક્રમબદ્ધપર્યાય માનનારને કેવળજ્ઞાનની પ્રતીત પણ જરૂર છે.
(૧૩) પ્રશ્નઃ– કેવળજ્ઞાનની પ્રતીત સાથે પોતાના જ્ઞાન–સ્વભાવની પણ પ્રતીત છે કે નહિ?
ઉત્તરઃ– હા, કેવળજ્ઞાનની પ્રતીત સાથે પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવની પ્રતીત પણ જરૂર છે. (પ્રવચનસાર
ગાથા ૮૦ પ્રમાણે)
(૧૪) પ્રશ્નઃ– જ્ઞાનસ્વભાવની પ્રતીતમાં સમ્યગ્દર્શનરૂપ મોક્ષમાર્ગનો પુરુષાર્થ આવે છે કે નહિ?
ઉત્તરઃ– હા, જ્ઞાનસ્વભાવની પ્રતીતમાં સમ્યગ્દર્શનનો પુરુષાર્થ આવી જાય છે, ને સમ્યગ્દર્શન તે
મોક્ષમાર્ગનું મૂળ છે.
આ રીતે ક્રમબદ્ધપર્યાયની પ્રતીતમાં મોક્ષમાર્ગનો સમ્યક્ પુરુષાર્થ આવી જ જાય છે.
(૧પ) પ્રશ્નઃ– ક્રમબદ્ધપર્યાય માનતાં પુરુષાર્થ ઊડી જાય છે–એ વાત સાચી છે?
ઉત્તરઃ– ના, એ વાત સાચી નથી. ક્રમબદ્ધપર્યાયને માનવાથી તો જ્ઞાતાપણાનો સમ્યક્પુરુષાર્થ થાય છે. હા, એટલું
ખરું કે ક્રમબદ્ધપર્યાય માનતાં પરમાં કર્તાબુદ્ધિરૂપ મિથ્યાત્વનો ઊંધો પુરુષાર્થ ઊડી જાય છે.
* ક્રમબદ્ધપર્યાય ન માને તો મિથ્યાદ્રષ્ટિપણું *
(૧૬) પ્રશ્નઃ– ક્રમબદ્ધપર્યાય ન માને તો?
ઉત્તરઃ– ક્રમબદ્ધપર્યાયને ન માને તો ખરેખર તે આત્માના જ્ઞાનસ્વભાવને જ નથી માનતો.
ક્રમબદ્ધપર્યાય માન્યા વગર ત્રણ કાળનું સંપૂર્ણજ્ઞાન સિદ્ધ ન થાય એટલે કે કેવળજ્ઞાન જ સિદ્ધ ન થાય;
કેવળજ્ઞાનની પ્રતીત વગર જ્ઞાનસ્વભાવની શ્રદ્ધા ન થાય; જ્ઞાનસ્વભાવની શ્રદ્ધા વગર સમ્યગ્દર્શન ન
થાય; ને સમ્યગ્દર્શન વગર મોક્ષમાર્ગનો સમ્યક્ પુરુષાર્થ ન હોય.
આ રીતે ક્રમબદ્ધપર્યાયને માન્યા વગર મોક્ષમાર્ગનો સમ્યક્ પુરુષાર્થ થતો નથી એટલે કે
મિથ્યાદ્રષ્ટિપણું જ રહે છે.
માટે
મોક્ષમાર્ગનો સમ્યક્ પ્રયત્ન કરવાના અભિલાષી જીવો પ્રથમ જ કેવળજ્ઞાન અને ક્રમબદ્ધ પર્યાયનું
સ્વરૂપ બરાબર સમજીને તેની નિઃસંદેહ પ્રતીત કરો!
*ક્રમબદ્ધ પરિણામ અને કર્તાપણું *
પ્રશ્નઃ– પર્યાયો ક્રમબદ્ધ છે, આત્માની પર્યાયો પણ ક્રમબદ્ધ જે થવા યોગ્ય છે તે જ થાય છે,– માટે આત્મા
તેનો અકર્તા છે–એ વાત બરાબર છે?
ઉત્તરઃ– ના; આત્મા પોતાની પર્યાયનો અકર્તા છે–એ વાત બરાબર નથી. પોતાની જે જે
ક્રમબદ્ધપર્યાયપણે આત્મા પરિણમે છે તેનો કર્તા આત્મા પોતે જ છે, પરંતુ અહીં એટલું વિશેષ સમજવા યોગ્ય છે
કે ‘આત્માનો જ્ઞાયક સ્વભાવ છે’–એવી જેની દ્રષ્ટિ થઈ છે કે ક્રમબદ્ધ પર્યાયનો નિર્ણય થયો છે તે જીવ
મિથ્યાત્વાદિ ભાવોરૂપે પરિણમતો જ નથી તેથી મિથ્યાત્વાદિ ભાવોનો તો તે અકર્તા જ છે; તેમજ જે
અલ્પરાગાદિ વિકાર થાય છે તેમાં પણ તે એકત્વપણે નથી પરિણમતો તે અપેક્ષાએ તે રાગાદિનો પણ અકર્તા છે.
પરંતુ પોતાના સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાનાદિ નિર્મળ ક્રમબદ્ધ પરિણામના તો તે કર્તા છે. “ક્રમબદ્ધ પરિણામ’ નો એવો
અર્થ નથી કે આત્મા પોતે કર્તા થયા વિના જ તે પરિણમ થઈ જાય છે! જ્ઞાની પોતાના નિર્મળ જ્ઞાનભાવને કરતો
થકો તેનો પોતે કર્તા થાય છે, ને અજ્ઞાની પોતાના અજ્ઞાન ભાવને કરતો થકો તેનો કર્તા થાય છે. આ રીતે દરેક
દ્રવ્ય પોતે જ પોતપોતાના ક્રમબદ્ધ પરિણામનો કર્તા છે. –ચર્ચામાથી; શ્રાવણ ૨૪૮૧)