PDF/HTML Page 21 of 23
single page version
નુકશાન થવાની માન્યતા છે ત્યાં રાગદ્વેષ વર્ત્યા જ કરે છે. એક તરફ જ્ઞાયકસ્વરૂપ પવિત્ર આત્મા છે...ને બીજી
તરફ સમસ્ત બાહ્યવિષયો છે...જે જીવ અંતરમાં વળીને વારંવાર આત્માની ભાવના કરે છે તેને રાગદ્વેષ રહિત
ઉપશાંતભાવરૂપ સમાધિ થાય છે, અને જે જીવ બાહ્યવિષયોની ભાવના ભાવે છે તેને રાગદ્વેષરૂપ વિક્ષેપથી
અસમાધિ જ વર્તે છે. માટે જ્ઞાન–સંસ્કાર એટલે કે શુદ્ધ આત્માની ભાવના તે જ સમાધિનું કારણ છે. અને
બાહ્યવિષયોની ભાવનારૂપ અવિદ્યાના સંસ્કાર તે અસમાધિનું કારણ છે.
જ અવિક્ષિપ્ત મન છે. આત્માના આનંદના વેદન વગર મનમાંથી વિક્ષેપ મટે નહિ ને સમાધિ થાય નહિ.
ચૈતન્ય તરફ ઝૂકીને જેમ જેમ તેના આનંદનું વેદન વધતું જાય છે તેમ તેમ મનમાંથી રાગ–દ્વેષરૂપ વિક્ષેપ
છૂટતા જાય છે ને વીતરાગી શાંતિ–સમાધિ થતી જાય છે.
ઠરતું નથી. રાગદ્વેષનુ મૂળ અજ્ઞાન, તે તો ટળી ગયું છતાં તેના અભ્યાસના સંસ્કારને લીધે હજી રાગ–દ્વેષ
સર્વથા ટળ્યા નથી, કંઈ પૂર્વના કારણે વર્તમાન રાગદ્વેષ થાય છે. એમ નથી, પણ વર્તમાનમાં પોતાના
અપરાધને લીધે પોતે તે સંસ્કાર ચાલુ રાખ્યા છે તેથી હજી રાગદ્વેષ થાય છે. આ રાગદ્વેષનો કઈ રીતે
નાશ થાય? કે પોતાના જ્ઞાનતત્ત્વના દ્રઢ સંસ્કારવડે સ્વરૂપમાં સ્થિર થતાં રાગ– દ્વેષનો નાશ થઈ જાય
છે. સામસામા બે સંસ્કાર લીધા–એક અવિદ્યાના સંસ્કાર, ને બીજા જ્ઞાનસંસ્કાર, જ્ઞાનના ઉગ્ર સંસ્કાર
એટલે વારંવાર તીવ્ર રસથી તેનો પરિચય તે જ અજ્ઞાનના સંસ્કારના નાશનો ઉપાય છે. જેમ જેમ
જ્ઞાનમાં એકાગ્રતા થતી જાય છે તેમ તેમ રાગદ્વેષના સંસ્કાર છૂટતા જાય છે ને વીતરાગતા વધતી જાય
છે, માટે જ્યાં સુધી જ્ઞાન પોતામાં લીન થઈને વીતરાગતા ન થાય ત્યાં સુધી અતિ દ્રઢતાપૂર્વક
જ્ઞાનતત્ત્વની ભાવના કર્યા જ કરવી.
PDF/HTML Page 22 of 23
single page version
અને મૂળ વૈશ્નવ હતા. પ્રથમથી જ તેમને પૂ. ગુરુદેવ પ્રત્યે ઘણો ભક્તિભાવ હતો. સં.
૧૯૯૧માં પૂ. ગુરુદેવ સોનગઢ પધાર્યા ત્યારે સ્થાયી ક્યાં રહેવું તેનો નિર્ણય ન હતો;
હરગોવિંદભાઈએ સોનગઢમાં જ કાયમ રહેવા માટે ગુરુદેવને આગ્રહભરી વિનંતિ કરી અને
ગુરુદેવે સોનગઢમાં રહેવાનો વિચાર કર્યો.
હતો. ત્યાર પછી સોનગઢમાં શ્રી જૈન અતિથિ સેવાસમિતિ અને શ્રી જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર
ટ્રસ્ટ–એ બંને સંસ્થાઓ સ્થાપવામાં પણ તેમનો મુખ્ય ભાગ હતો. જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર
ટ્રસ્ટના તેઓ એક ટ્રસ્ટી તેમજ સેકે્રટરી હતા, અને લાંબા વખત સુધી ભક્તિભાવથી તેમણે
આ સંસ્થાની સેવા કરી હતી.
પંચકલ્યાણક ઉત્સવ માટે પણ તેમને ઘણી હોંસ હતી....પરંતુ તે પ્રસંગ પહેલાં તો તેમનું
આયુષ્ય પૂરું થઈ ગયું. તેમનો આત્મા દેવ–ગુરુની ભક્તિના સંસ્કારમાં આગળ વધીને
આત્મિક સુખ પામે એમ ઈચ્છીએ.....
ગુરુદેવ પ્રત્યે તેમનો ઘણો ભક્તિભાવ હતો, તેઓ સ્વભાવે શાંત અને સરળ હતા. થોડા મહિના
પહેલા તેઓ સોનગઢ આવેલા ત્યારે પૂ. ગુરુદેવને આહારદાનનો લાભ મળતાં તેઓ ઘણા હર્ષિત થયા
હતા. સમ્મેદશિખરજી વગેરેની જાત્રામાં તેઓ ઠેઠ સુધી સાથે હતા. મુંબઈ મુમુક્ષુ મંડળની કાર્યવાહક
કમિટીના તેઓ સભ્ય હતા અને મંડળના અનેક પ્રકારના કાર્યોમાં તેઓ ઉત્સાહથી ભાગ લેતા.
મુંબઈના પંચકલ્યાણક માટે તેમજ ગુરુદેવ સાથે દક્ષિણ યાત્રા માટે તેમને ઘણો ઉમંગ હતો....... પરંતુ
તે ભાવના પૂરી થતાં પહેલાં તેમનું આયુષ્ય પૂરું થઈ ગયું તેમની તબીયત નરમ હતી ત્યારે પણ
સોનગઢ આવીને ગુરુદેવના સત્સમાગમનો લાભ લેવાની તેમની ભાવના હતી. તેમના સ્વર્ગવાસ
અગાઉ દોઢેક માસ પહેલાં પૂ. બેન શાંતાબેન મુંબઈ ગયેલા, પૂ. બેનને દેખીને તેમને ઘણો ઉલ્લાસ
થયો હતો અને પૂ. બેને તેમને દેવ–ગુરુની ભક્તિ તથા દેહ અને આત્માની ભિન્નતા સંબંધમાં વારંવાર
પ્રેરણા આપી હતી. તેમણે પૂ. બેનને પૂછુયું હતું કે દેહ અને આત્માની ભિન્નતા કેવી રીતે થાય?–પૂ.
બેને તેનો જે ઉત્તર આપ્યો તેથી ખુશી થઈને તેમણે બેનના જ હાથે એક કાગળમાં તે લખાવી લીધું
હતું. અને ત્યાર પછી પણ પૂ. બેન પત્રદ્વારા વારંવાર તેવા સંસ્કારોનું પોષણ કરતા. છેલ્લે દિવસે
મણિલાલભાઈએ મુકુંદભાઈને કહ્યું કે આજે મને ઠીક નથી માટે તમે બહાર ન જશો, આથી મુકુંદભાઈ
ત્યાં જ રોકાઈને તેમને ધર્મ સંભળાવતા હતા. આ રીતે શ્રી મણિલાલભાઈ છેવટ સુધી આવા સંસ્કારો
લઈને ગયા છે....તે સંસ્કારમાં આગળ વધીને તેઓ આત્મિક સુખ પામે...એમ ઈચ્છીએ....
PDF/HTML Page 23 of 23
single page version
ભક્તિના તેમજ દેહ અને આત્માની ભિન્નતાના એવા દ્રઢ સંસ્કાર આત્મામાં પાડવા કે જેમાં
અપૂર્વ રુચિથી આગળ વધીને આત્મિક સુખની પ્રાપ્તિ થાય.....ને જન્મમરણનાં દુઃખ છૂટે.
જીવનમાં નિરંતર–દિનરાત આવી જ ભાવના કરવા જેવી છે.
દેહ–અંતકે સમયમેં તુમકો ન ભૂલ જાઉં...
આતમ સ્વરૂપ અથવા આરધના વિચારું,
અરહંત–સિદ્ધ–સાધુ રટના યહી લગાઉં...
ધર્માત્મા નિકટ હો ચરચા ધરમ સુનાવે,
વો સાવધાન રકખેં ગાફીલ ન હોને પાઉં...
જીનેકી હો ન વાંછા....મરનેકી હો ન ઈચ્છા,
પરિવાર મિત્ર જનસે મેં મોહકો હટાઉં.....
સમ્યક્ત્વકા હો પાલન...હો અંતમે સમાધિ,
‘શિવરામ’ પ્રાર્થના યહ જીવન સફલ બનાઉં....
દિનરાત સ્વામી મેરે મૈં ભાવના યે ભાવું.
તેને બદલે તેમનું આયુષ્ય એક કરોડ પૂર્વનું એમ સમજવું. વીસ તીર્થંકર પૂજનમાં નીચે મુજબ
કહ્યું છે;
તીન સબકી પૂજા કરુું, મન વચ તન ધરી શીશ.
આયુ કોડિ પૂરવ સબ છાજે;
સમવસરણ શોભિત જિનરાજા,
ભવજલ તારનતરન જિહાજા.
સમ્યક્ રત્નત્રયનિધિ દાની,
લોકાલોકપ્રકાશક જ્ઞાની,
શત ઇન્દ્રની કરિ વંદિત સોહે,
સુન નર પશુ સબકે મન મોહે