વગેરે સભાજનોને હર્ષ થયો...આવા મહાપવિત્ર કુંદકુંદ આચાર્યદેવે ભગવાનની વાણી સાંભળીને
આ સમયસારશાસ્ત્ર રચ્યું છે, તેમાં આત્માનું જ્ઞાન કેમ થાય–તે વાત મુખ્યપણે સમજાવી છે.
અનંતવાર ગયો. અજ્ઞાનીપણે વ્રતાદિ કરીને સ્વર્ગમાંય અનંતવાર ગયો પણ તેનું સંસારભ્રમણ
ન ટળ્યું.
पै निजआतमज्ञान विन सुख लेश न पायो।
અનંતવાર ભણ્યો, પરંતુ અંતરમાં ચૈતન્યવિદ્યા કદી ભણ્યો નથી. રાગથી ભિન્ન
ચિદાનંદસ્વરૂપ આત્મા છે. આવું જ્યાં સમ્યગ્ભેદજ્ઞાન થાય છે ત્યાં તે ક્ષણે જ જ્ઞાન
રાગાદિથી વિરતિ પામે છે...ભેદજ્ઞાન થતાંવેંત જ જ્ઞાન અંર્તસ્વભાવમાં વળી જાય છે ને
રાગથી તે છૂટું પડી જાય છે. આવું ભેદજ્ઞાન તે અપૂર્વ ચીજ છે; એક ક્ષણનું ભેદજ્ઞાન અનંત
સંસારનો નાશ કરી નાંખે છે...વિદેહક્ષેત્રમાં સીમંધર પરમાત્મા બિરાજે છે, તેમની સભામાં
મોટામોટા રાજકુમારો તેમજ આઠ–આઠ વર્ષનાં બાળકો, ને તિર્યંચો પણ આવું અપૂર્વ
ભેદજ્ઞાન પ્રગટ કરીને સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ધર્માત્મા થાય છે.
છે, ને હવે અમારા ભવનો અંત નજીક આવ્યો છે.
વાસ્તવિક સ્વરૂપ તો પવિત્ર ચૈતન્યરૂપ છે. આવા ભેદજ્ઞાનની ક્રિયાવડે સિદ્ધપદ સધાય છે.
સિદ્ધપદ ન થાય ને રાગ હોય ત્યાં સુધી ધર્માત્માને પૂજા–પ્રતિષ્ઠા–જાત્રા–ભક્તિ વગેરેનો ભાવ
આવે છે, પણ ધર્મી તે ભાવને પુણ્યબંધનું કારણ સમજે છે. પુણ્યબંધના કારણરૂપ રાગભાવ,
અને મોક્ષના સાધનરૂપ આત્મજ્ઞાન–એ બંને ભાવો સાધકને એક સાથે રહી શકે છે; એક સાથે
હોવા છતાં તે બંને ભાવો એક નથી પણ ભિન્ન ભિન્ન જાતના છે. જેમ, વિપરીત જ્ઞાન અને
સમ્યગ્જ્ઞાન–એ બંને એક સાથે રહી શકતા નથી, પરંતુ રાગ અને જ્ઞાનનું તેમ નથી, અર્થાત્
અવિરતિ સંબંધી રાગ તેમજ આત્માનું જ્ઞાન–એ તો બંને સાથે પણ રહી શકે છે. પરંતુ ત્યાં સાધક
તે રાગનો જ્ઞાતા છે. રાગનું કર્તાપણું અને જ્ઞાતાપણું એ બંને એક સાથે રહી શકતા નથી. જે જીવ
જ્ઞાતા છે તે જીવ રાગાદિ વિકારભાવને પોતાનું કર્તવ્ય માનીને કર્તા થતો નથી, પણ પોતાના
જ્ઞાનને, રાગથી ભિન્ન જાણતો થકો જ્ઞાતા જ રહે છે. અજ્ઞાની જીવ રાગમાં એકત્વપણે વર્તતો થકો
તેનો કર્તા થાય છે, તે જ્ઞાતા રહી શકતો નથી; કેમકે–