: ૧૬ : આત્મધર્મ: ૧૯૯
સાધકજીવ પોતાના આંગણે
સિદ્ધભગવાનને પધરાવે છે
(ફત્તેપુરમાં પૂ. ગુરુદેવનું પ્રવચન: વૈશાખ સુદ બીજ)
સાધક જીવને પોતાના સ્વરૂપની લગની
લાગી છે, તે સ્વરૂપલગનીના મંડપમાં
સિદ્ધભગવંતોને આમંત્રે છે કે હે સિદ્ધભગવંતો!
મારી મુક્તિના મંગલ પ્રસંગે મારા આંગણે મારા
ચૈતન્યમંડપમાં પધારો....આપના પધારવાથી મારા
મંડપની (–મારા શ્રદ્ધા–જ્ઞાનની) શોભા વધશે.
સમ્યગ્દર્શન પામવા માટેની શી રીતે છે ને સમ્યગ્દર્શનની શી સ્થિતિ છે તે વાત જીવે પ્રીતિથી
કદી સાંભળી નથી. જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ આત્મા છે તેને શ્રદ્ધા–જ્ઞાનમાં લીધા વગર બીજા કોઈ ઉપાયથી
સમ્યગ્દર્શન થતું નથી. અનાદિ અનંતકાળનો આત્મા, તેનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ, તેની વિકૃત વિભાવદશા,
તેની સાધકદશા, તેની સ્વભાવદશા, તેનું પરથી ભિન્નપણું–એ બધી વાત આચાર્યદેવે શ્રી સમયસારમાં
બતાવી દીધી છે. જેમ રાજા–મહારાજાનું આખું જીવન અલ્પકાળના નાટકમાં બતાવી દે છે, તેમ
આચાર્યદેવે આ સમયસારરૂપી નાટકમાં આખા આત્માનું જીવન (અજ્ઞાનદશા, સાધકદશા ને
સિદ્ધદશામાં રહેલા આત્માનું સ્વરૂપ) બતાવી દીધું છે.
આત્મા પરથી ભિન્ન છે, એટલે પરની ક્રિયામાં આત્માની ક્રિયા નથી; આત્માની ક્રિયા આત્મામાં
છે. આત્મામાં જે રાગાદિ વિભાવ છે તે વિકાર ક્રિયા છે, તે ક્રિયાને અજ્ઞાની કરે છે, ને તે ક્રિયા સંસારનું
કારણ છે. જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ આત્માનું ભાન કરીને તેમાં લીનતારૂપ વીતરાગીક્રિયા તે સ્વભાવક્રિયા છે, તે
ધર્મક્રિયા છે, ધર્મીજીવ તે ક્રિયાને કરે છે.
વ્યવહારથી હું બંધાયેલો છું ને નિશ્ચયથી હું બંધાયેલો નથી–એવા બે નય સંબંધી પક્ષપાતના
વિકલ્પો કરવામાં જે જીવ અટક્યો છે તે જીવ પણ વિભાવક્રિયામાં અટકેલો છે, તો બીજા બાહ્ય
વિકલ્પોની શી વાત? ભગવાન તારા ચિદાનંદ સ્વભાવના અવલંબન વગર તે ચારે ગતિમાં ઘોર દુઃખો
ભોગવ્યા....અજ્ઞાનભાવથી તેં જે અનંતદુઃખ ભોગવ્યું તે વાણીથી વર્ણવી શકાય તેવું નથી; એ દુઃખો તો
તેં ભોગવ્યા ને કેવળીભગવાને જાણ્યા. માટે રાગનો પક્ષ છોડીને ચિદાનંદ સ્વભાવનું અવલંબન કર–તે
તારી ફત્તેહનો રસ્તો છે. જુઓ, આ ફત્તેપુરમાં ફત્તેહ થવાનો ઉપાય બતાવ્યો.
આત્મા સમજી શકે એવી આ વાત છે. અમને ન સમજાય, અમારી શક્તિ નથી–એમ ન માનશો.
દરેક આત્મા કેવળજ્ઞાનની તાકાત પોતામાં સંઘરીને બેઠો છે. પૂર્ણજ્ઞાન ને આનંદનો સાગર આત્મામાં
ભરેલો છે–તેમાં અંતર્મુખ થઈને અનુભવ કરવો તે સમ્યગ્દર્શન છે. સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ
મોક્ષમાર્ગ આત્મધ્યાન વડે જ પમાય છે, રાગ વડે પમાતો નથી. પહેલાંમાં પહેલું સમ્યગ્દર્શન પણ
રાગના અવલંબન વગર શુદ્ધ આત્માના નિર્વિકલ્પ–