: ૮ : આત્મધર્મ : ર૦૬
જ ઉપાય છે. શ્રદ્ધા–જ્ઞાનમાં વ્યવહારના આશ્રયની બુદ્ધિ છોડીને પરમાર્થ–નિશ્ચય ચિદાનંદ
સ્વભાવનો આશ્રય કરવાથી જ સમ્યગ્દર્શન થાય છે.
પ્રશ્ન :– શાસ્ત્રોનું હૃદય શું? જ્ઞાનીનું હૃદય શું? અને મોક્ષાર્થીનું કર્તવ્ય શું?
ઉત્તર :– જ્ઞાનીનું હૃદય અને સર્વ શાસ્ત્રોનું હૃદય એ છે કે નિશ્ચયરૂપ શુદ્ધચૈતન્યસ્વભાવનો આશ્રય
કરવો ને વ્યવહારનો આશ્રય છોડવો. મોક્ષાર્થીનું કર્તવ્ય પણ એ જ છે.
પ્રશ્ન :– સ્વપરની એકત્વબુદ્ધિ અને વ્યવહાર એ બંનેમાં સમાનપણું કઈ રીતે છે?
ઉત્તર :– પરાશ્રયપણાની અપેક્ષાએ તે બંનેમાં સમાનપણું છે; તેથી ભગવાને જેમ સ્વપરની
એકતાબુદ્ધિરૂપ પરાશ્રય છોડાવ્યો છે, તેમ સઘળો વ્યવહાર પણ પરાશ્રિત હોવાથી છોડાવ્યો છે.
એક પરાશ્રય છોડવાનું કહેતાં બધોય પરાશ્રય છોડવા જેવો જ છે,–એમ આચાર્યદેવે સ્પષ્ટ
સમજાવ્યું છે. મિથ્યાદ્રષ્ટિનો પરાશ્રય હો કે સમ્યગ્દ્રષ્ટિનો પરાશ્રય હો–તે બંને પરાશ્રય બંધનું
જ કારણ છે તેથી તે પરાશ્રયરૂપ વ્યવહાર બધોય મોક્ષમાર્ગમાંથી નિષેધવામાં આવ્યો છે.
મોક્ષમાર્ગ તો એક સ્વાશ્રયરૂપ જ છે.
પ્રશ્ન :– બંધ–મોક્ષનો ટૂંકો સિદ્ધાંત શો છે?
ઉત્તર :– ‘સ્વાશ્રયે મોક્ષ: પરાશ્રયે બંધન”
– આ બંધ મોક્ષનો ટૂંકો સિદ્ધાંત છે. –
પ્રશ્ન :– કોણ મુક્તિ પામે છે?
ઉત્તર :– આત્માના આશ્રયરૂપ નિશ્ચયનયનો આશ્રય જેઓ કરે છે તેઓ જ મુક્તિ પામે છે.
પ્રશ્ન :– કોણ મુક્તિ નથી પામતું?
ઉત્તર :– પરાશ્રિત એવા વ્યવહારનો આશ્રય જેઓ કરે છે તેઓ મુક્તિ પામતા નથી.
પ્રશ્ન :– કોને બંધન થાય છે?
ઉત્તર :– જેઓ શુદ્ધનયનો આશ્રય છોડે છે તેઓને જ બંધન થાય છે.
પ્રશ્ન :– કોને બંધન થતું નથી?
ઉત્તર :– જેઓ શુદ્ધનયનો આશ્રય કરે છે તેઓ કર્મથી બંધાતા નથી.
માટે હે મોક્ષાર્થી જીવો!
જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ નિજ–આત્માને સમસ્ત વિભાવથી જુદો જાણીને, નિજ
શુદ્ધાત્માનો આશ્રય કરો...ને સમસ્ત પરનો આશ્રય છોડો–એમ સંતોનો ઉપદેશ છે.
શુદ્ધ આત્મસ્વભાવનો આશ્રય કરવાથી જ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર પ્રગટીને
પરમાનંદરૂપ મોક્ષપદની પ્રાપ્તિ થશે.
વ્યવહારનય એ રીત જાણ નિષિદ્ધ નિશ્ચયનય થકી,
નિશ્ચયનયાશ્રિત મુનિવરો પ્રાપ્તિ કરે નિર્વાણની.
સમયસાર ગાથા ર૭ર
હે આર્ય!
નિરાશા વખતે મહાત્મા પુરુષોનું
અદ્ભુત ચરણ સંભારવું યોગ્ય છે.
ઉલ્લાસિત વીર્યવાન પરમતત્ત્વ
ઉપાસવાનો મુખ્ય અધિકારી છે.
– શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર (વર્ષ ૩ર મું)