phAgaN : 2487 : 11 :
nishchay–vyavahAr mImAnsA
(jain tattva mImAnsA adhikAr nan. 9)
hotA parake yogase bhedarUp vyavahAr,
draShTi phire nishchay 1lakhe ekarup niradhAr.
1. kul dravya chha chhe:–jIv, pudgal, dharma, adharma AkAsh ane kAL. temAnthI chhellAn chAr dravya ekakShetrA
vagAhI hovA chhatAn paN sadAkAL sanshleSh–(chonTavArup chIkAsh)ne kAraNe thatI bandharUp sanyogI paryAy tenAthI
rahit ja rahe chhe, parantu jIvo ane pudgalonI chAl (paddhati) tenAthI bhinna chhe. je jIvo sanyogarup
bandhaparyAyathI mukta thaI gayA chhe te to mukta thayAnA kShaNathI sadAkAL sanshleSharup bandhathI rahit thaIne ja rahe
chhe ane je jIv haju mukta thayA nathI teo vartamAnamAn to sanshleSharUp bandhathI yukta (joDAyelA) ja chhe,
bhaviShyamAn paN jyAn sudhI teo mukta nahi thAy tyAn sudhI teonI A sanshleSharUp A bandhaparyAyano ant
thavo ja joIe evo ekAnta niyam nathI, kem ke jeo abhavya ane abhavyo samAn ja bhavya chhe temane to
A sanshleSharUp bandhaparyAyano kadI ant thato nathI; hA, je tenAthI judA bhavya jIvo chhe teo kadIne kadI A
sanshleSharUp bandhaparyAyano ant karIne avashya ja muktine pAtra banashe. A pramANe badhA jIvonI vyavasthA chhe.
pudgalonI vyavasthA paN A ja prakAranI chhe. taphAvat mAtra eTalo chhe ke ghaNAny pudgal sadAkAL bandh–mukta
rahe chhe, ghaNAny pudgaL sadAkAL bandhanabaddha (–bandhanathI bandhAelAn) rahe chhe ane ghaNAny pudgaL bandhAIne chhUTI
jAy chhe ane chhUTIne pharI bandhAy paN jAy chhe. (jIvamAn tem nathI)
2. A to A lokamAn* kayun dravya kayA rupamAn avasthit chhe teno vichAr thayo. have kAraN–kAryanI
draShTithI e dravyothI je sthiti chhe te upar sankShepathI prakAsh nAkhavAmAn Ave chhe.
3. je dharmAdi chAr dravya, shuddha jIv tathA pudgal paramANu chhe temanI sarvaparyAyo parathI nirapekSha thAy chhe
ane je pudgal skandh (bandhAyelopinD) tathA sansArI jIv chhe temanI paryAyo svapar sApekSha thAy chhe. A chha
dravyonI paranirapekSha paryAyonun nAm ‘svabhAv paryAy’ chhe tathA jIvo ane pudgalonI je svapar sApekSha
paryAyo thAy chhe tenun nAm ‘vibhAvaparyAy’ chhe. A chha e dravyonI arthaparyAyo ane vyanjan paryAyo thavAmAn
A ja ek niyam jANI levo joIe. eTalun avashya chhe ke sansArI jIvonI paN svabhAv sanmukh thaIne je
guNanI je svabhAvaparyAy pragaT thAy chhe te paN paranirapekSha thAy chhe.
4. TUnkAmAn A prakaraNamAn upayogI A gneyatattvamImAnsA chhe. je gnAn hInatA–adhikatA rahit, sanshay,
viparyay ane anadhyavasAy (anirdhAr, achokasatA) rahit thaIne tene (gneyatattvane) te ja rupe jANe chhe te
samyaggnAn chhe.
1–jANe.
* A–pratyakSha; vidyamAn chha dravyanA samUhane lokajagat–vishva kahel chhe; jemAn jIvAdi chha dravyo jovAmAn Ave chhe tene lok kahe
chhe.