: 12 : Atmadharma : 209
pa. darshanashAstramAn svasamayanun nirUpaN karatI vakhate evA ja gnAnane ‘pramANagnAn’ sangnA ApavAmAn
AvI chhe. prakRutamAn (–yathArthamAn) samyaggnAn darpaNanA sthAne chhe. svachchha darpaNamAn je padArtha je rupamAn
avasthit hoy chhe te, te ja rupamAn pratibimbit thAy chhe e ja samyaggnAnanI sthiti chhe. jem darpaNamAn
samasta vastu akhanDabhAve pratibimbit thAy chhe tem pramAN gnAnamAn paN samagravastu guN–paryAyanA bhed karyA
vinA akhanDabhAve viShayabhAvane pAme chhe. paN teno abhiprAy em nathI ke pramANagnAn guNone ane
paryAyone nathI jANatun. jANe chhe avasya, parantu te tenA sahit samagra (–samasta) vastune gauN–mukhyano bhed
karyA vinA yugapat (ekIsAthe) jANe chhe. AnA Ashraye jyAre koI ek vastune koI ek dharmanI
mukhyatAthI pratipAdan paN karavAmAn Ave chhe tyAran temAn bIjA sampUrNa vastunun kathan karavAvALo mAnavAmAn
Avyo chhe. A to pramANagnAn ane tenA Ashraye thavAvALA vachan vyavahAranI sthiti chhe.
6. have thoDo nayadraShTithI teno vichAr karIe, emato samyagdraShTinAn kShAyopashayik ane kShAyik rUpe
jeTalAn jeTalAn koI paN gnAn chhe te badhAn pramAN gnAn ja chhe, parantu pramANagnAnano shrutagnAn ek evo bhed
chhe ke je pramANagnAn ane nayagnAn em ubhayarUp hoy chhe.
“
तत्र प्रमाणं द्विविधम्–स्वार्थं परार्थं च। तत्र स्वार्थं प्रमाणं श्रुतवर्ज्जम्। श्रुतं पुनः स्वार्थं भवति
परार्थं च। ज्ञानात्मकं स्वाथं वचनात्मकं परार्थम्। तद्विविकल्पा नयाः।”
pramANanA be bhed chhe svArtha ane parArtha temAnthI shrut sivAyanAn bAkInA badhAn gnAn svArthapramAN chhe,
parantu shrutagnAn svArtha ane parArtha banne prakAranun chhe. gnAnAtmak svArtha pramAN chhe ane vachanAtmak parAth
pramAN chhe. teno bhed nay chhe.
8. tAtparya e chhe ke avadhignAn, manaparyayagnAn ane kevaLagnAn Indriy Adine nimitta karyA vinA
ja viShayane grahaN karavA mATe pravRutta thAy chhe, tethI e to potapotAnI yogyatAanusAr samagra vastune
asheSh (sampUN) bhAvathI grahaN kare chhe temAn sandeh nathI. paN je gnAn pAnch Indriyo, man ane prakAsh Adine
nimitta karIne pravRutta thAy chhe te paN samagra vastune asheShabhAvathI grahaN kare chhe, kemake te jyAnthI manane
nimitta karI chintanadhArAno prArambh thAy chhe tenAthI pUrvavartI gnAn chhe.
9. have rahyun shrutagnAn te A chintanadhArAnA beurUpe hovAthI bannerUp mAnavAmAn Avyun chhe [be prakAr
eTale pramANarUp ane nayarUp] shrutagnAnamAn manano je vikalpa akhanDabhAve vastuno svIkAr kare chhe te
pramANagnAn chhe ane je vikalpa1 koI ek anshane mukhya karI ane bIjA anshane gauN karI vastuno svIkAr
kare chhe te nayagnAn chhe.
10. samyakshrutano bhed hovAthI nayagnAn paN teTalun ja pramAN chhe ke jeTalun pramANagnAn chhe, to paN
shAstrakAroe tene je alagarUpe gaNatarImAn lIdhun chhe tenun kAraN vivakShA visheSh (khAs prakAranun kathan) ne
dekhADavA mAtra chhe.
je gnAn samagra vastune akhanDabhAve svIkAr kare chhe tenI teoe pramAN sangnA rAkhI chhe ane je gnAn
samagra vastunA koI ek anshane mukhya karI ane bIjA anshane gauN karI svIkAr kare chhe tenI teoe nay
sangnA rAkhI chhe.
11. samyaggnAnanA pramAN ane nay be bhed karavAnun e ja kAraN chhe, paN e bhedone joIne jo
1. vikalpa–bhed; vyApAr.