: 8 : Atmadharma : 210
4p. dravyamAn guNabhed tathA paryAyabhed chhe temAn sandeh nathI ane e draShTithI te bhUtArtha e paN sAchun chhe;
parantu trikALI dhruvasvabhAvI gnAyak bhAvamAn te antarlIn thaIne paN gauN rahe chhe, tethI A apekShAe temAn
AnI nAsti ja jANavI joIe. koI koI ThekANe A bhedavyavahArane asatyArtha ane mithyA paN kahevAmAn
Avyo chhe to em kahevAmAn paN e ja kAraN chhe.
46. vAt (–hakIkat) e chhe ke je sAdhak chhe tene A bhed jANavA yogya hovA chhatAn paN Ashray
karavA yogya trikALamAn nathI, mATe tenA uparathI draShTi haThAvIne gnAyakanA ek mAtra trikALI dhruvasvabhAv upar
draShTi karavA mATe A kahevAmAn Avyun chhe ke jeTalo paN bhed–vyavahAr ane sanyog sambandha chhe te saghaLoy
abhUtArtha chhe, asatyArtha chhe, ane mithyA chhe; A rIte jIvadravya sAmAnya–visheShAtmak hovA chhatAn paN
mokShamArgamAn gnAyakabhAvanA trikALI dhruvabhAvane shA mATe bhUtArtha batAvIne Ashray karavA yogya kahyo ane
bhedavyavahArane kem abhUtArtha batAvIne tyAgavA yogya batAvyo teno vichAr karyo.
47. A to bhUtArtha ane abhUtArthanI mImAnsA thaI. A draShTithI jyAre e nayono vichAr karavAmAn
Ave chhe to mokShamArgamAn Ashray karavA yogya je bhUtArtha chhe te ek prakArano hovAthI tene viShay karavAvALo
nishchayanay to ek ja prakArano bane chhe. A paramabhAvagrAhI nishchayanay chhe. enun lakShaN batAvatA thakA
nayachakramAn gA. 199 mAn kahyun paN chhe:–
“je ashuddha, shuddha ane upachAr rahit mAtra dravyasvabhAvane grahaN kare chhe, siddhine IchchhanAr puruShadvArA
te param bhAv grAhak dravyArthikanay jANavA yogya chhe”
A gAthAmAn Avel ‘सिद्धि कामेण’ pad dhyAn devA yogya chhe. te dvArA em sUchit karavAmAn Avyun
chhe ke je puruSh (AtmA) muktino abhilAShI chhe teNe ek mAtra A nayano viShay ja Ashray karavA yogya
chhe. parantu A nayanA viShayano Ashray karavo tyAre ja bane ke jyAre A jIvanI draShTi na to jIvanI shuddha
avasthA upar rahe, na ashuddha avasthA upar rahe ane na upacharit kathanane ja te potAnun Alamban banAve;
e mATe upar kahel gAthAmAn dravyArthikanay (nishchayanay) nA viShayano nirdesh (–kathan; upadesh) karatA thakA
tene (e nayanA viShayane) ashuddha, shuddha ane upachArathI rahit kahyo chhe.
48. nishchay shabda ‘nir’ upasargapUrvak ‘chi’ dhAtuthI banyo chhe. teno artha je nay sarva prakAranA chay
arthAt guNo ane paryAyonA samudAy, sanyogasambandha, nimitta–naimittik sambandha ane upAdAn–
upAdeyasambandhane prakAshit karavAvALA vyavahArathI atikrAnta thaIne mAtra abhedarUp trikALI dhruvabhAv vA
paramapAriNAmikabhAvano svIkAr kare chhe te nishchayanay chhe.1 tenun koI udAharaN dvArA kathan karavun to banI
shakatun nathI. kemake vidhi sUchak (asti batAvanAr) je shabda dvArA tenun kathan karasho tenAthI koI avasthA ke
guN vishiShTa vastuno ja bodh thashe. paN mokShamArgamAn Ashray karavA yogya je nishchayano viShay chhe te evo
nathI mATe tenun je kAI lakShaN karavAmAn Avashe te vyavahAranayanun niShedh sUchak ja hashe. A badho vichAr
karIne panchAdhyAyIkAre Anun A prakAre lakShaN bAndhyun chhe:–
a. 1 gA. pa98–pa99 no artha
“vyavahAr pratiShedhya chhe arthAt niShedh karavA yogya chhe ane nishchay teno niShedh karavAvALo chhe, mATe
vyavahAranA pratiShedharUp je koI paN padArtha chhe te ja nishchayanayanun vAchya chhe. jem dravya sadrUp chhe athavA jIv
gnAnavAn chhe evo viShay karavAvALo vyavahAranay chhe ane tenA niShedh sUchak ‘na’ eTalo mAtra–nishchayanay
chhe ke je sarva nayomAn mukhya chhe.”
49. samayasAr gA. 14mAn shuddhanayanun lakShaN karatA thakA je em kahyun chhe ke “je AtmAne bandh ane paranA
sparsha rahit, anyatvarahit, chalAchal rahit, visheSh rahit ane anya sanyog rahit evA pAnch bhAvarUp
1–A vyutpatti nishchay shabda uparathI karavAmAn AvI chhe. pt.0 shrI banshIdharajI nyAyAlankAr A vyutpattino svIkAr kare chhe.