અશાડ : ૨૪૮૮ : ૧૭ :
કહે છે. કે “નમો લોએ સવ્વસાહૂણં.” હે સંત! તમારા ચરણમાં મારા નમસ્કાર હો!
અઢીદ્વીપમાં જેટલા નિર્ગ્રંથ સંત મુનિ હોય તે બધાય વારંવાર છઠ્ઠા–સાતમે ગુણસ્થાને ઝૂલતા હોય છે.
તેઓ બધા મોક્ષતત્ત્વ છે ભલે બે ઘડી પહેલાં સાધુપદ પ્રગટ કર્યું હોય તે બધાને મારા નમસ્કાર છે. જેઓ
મિથ્યા અભિપ્રાયરૂપી શલ્યવાન છે, તેઓ મોક્ષમાર્ગના વિરોધના ફળરૂપે હળવે હળવે અથવા શીઘ્ર નિગોદ
(એકેન્દ્રિય) માં જાય છે. નિગોદમાં જનાર જીવને બીજા જોનારા તો જીવ નહિ માને પણ હું જીવ છું એમ
પોતે પણ નહિ માને.
પુણ્યપાપરૂપભાવ અને વિપરીત અભિપ્રાય તે આસ્રવ તત્ત્વ છે. તેને અહિતકારી ન માનતાં જે
હિતકારી માને છે તે–સંસારતત્ત્વ છે. નવ ગ્રૈવેયક જનાર ઊંચા શુભભાવમાં ટકેલો દ્રવ્યલિંગી સાધુ અને
સામાન્ય મિથ્યાદ્રષ્ટિ બધા મિથ્યાત્વ અપેક્ષાએ સરખા જ છે. તેમાં આત્મહિતનો આંતરો પાડવા જેવો કાંઈ
તફાવત નથી, પુણ્યપાપનો ફેર તે સંસારખાતામાં છે.
પરથી નિરપેક્ષ સ્વાનુભવથી નિર્મળ પરિણામ થાય છે. તે શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપ સ્વલોક–સ્વજ્ઞેયનું
અવલોકન કરનાર મુનિ કહેવાય છે.
અખંડજ્ઞાન શાંતિમાત્ર લોક તે મારો લોક છે. જે ભાવવડે તીર્થંકર નામકર્મ બંધાય તે મારો લોક નથી.
વ્યવહાર તેની ભૂમિકાનુસાર હોય છે. પૂજા, ભક્તિ, દયા, દાન, પ્રભાવના આદિનો શુભભાવ તેના કાળે આવે
છે ખરો પણ ધર્મીજીવ તેને સ્વજ્ઞેય–સ્વલોક તરીકે અવલોકતો નથી. પણ પરજ્ઞેયપણે દેખે છે. આ લોકમાં
અથવા પરલોકમાં મારું શું થશે એવી શંકા ધર્મીને થતી જ નથી. નિત્યસ્વભાવ ઉપર દ્રષ્ટિ છે અને સ્વરૂપ
સન્મુખ નિઃશંક, અખંડ ધારાવાહી રુચિ છે તે અનુસાર પોતામાં પરિણમન થાય છે. તેથી તે નિર્મળ
ભેદજ્ઞાનની દ્રષ્ટિથી હું ચિત્સ્વરૂપ જ્ઞાનઘન છું–એમ અવલોકન કરે છે અને વ્યવહારના અનેક ભેદ તે તે કાળે
જાણેલા પ્રયોજનવાન છે એમ જ્ઞાની માને છે.
સંધ્યાના ક્ષણિક રંગ ખીલે–વિણસે તેમ સંયોગી ચીજ અને સંયોગીભાવ (પુણ્યપાપના ભાવ) પણ
ક્ષણિક છે, તે આવે–જાય છે. જ્ઞાની તે સર્વનો જ્ઞાતાદ્રષ્ટા સાક્ષી છે. ભૂમિકા અનુસાર વ્યવહાર આવે છે પણ તે
તેને અનુસરતો નથી.
શરીરાદિ સંયોગ પાણીના પરપોટાની જેમ શીઘ્ર નાશવંત છે. શરીર સારું (નીરોગ) રહે કે ન રહે
તેની સાથે મારે સંબંધ નથી. ભગવાન આત્મા નિત્ય જ્ઞાનસ્વરૂપ છે. સંકલ્પવિકલ્પ પણ હો, તે તેના કાળે
આવે છે હું એવો ને એવડો નથી. મારે અને પરદ્રવ્યને કાંઈ સંબંધ નથી.
જીવ અને અજીવ બેઉના સ્વભાવ સદાય ભિન્નભિન્ન છે. કોઈ કોઈનું સ્વામી નથી, કર્તા નથી.
શુભરાગ પુણ્ય છે તેનાથી પણ ધર્મ નથી. ધર્મ તો આત્માનો અવિકારી સ્વભાવ છે. એમ પ્રથમ નિર્ણય કરી,
સ્વભાવ તરફ દ્રષ્ટિ કરે તો સાચું સમાધાન થાય. હું કોણ છું, હું શું કરી શકું, સ્વભાવ–પરભાવ, હિત–અહિત
શું એનો નિર્ધાર કર્યા વિના સાધુ અથવા ધર્મી નામ ધારે તો તેથી કાંઈ ધર્મી થવાતું નથી, કોળીના બાળકનું
નામ “સયાજીરાવ” પાડે તેથી તે રાજા ન થઈ જાય.
કોઈ સમ્મેદશિખરજી જાય, તીર્થયાત્રા કરે, દાન–ઉપવાસાદિ કરે તેથી ધર્મી નથી કેમકે ધર્મનો સંબંધ
તેની સાથે નથી. ધર્મનો સંબંધનિત્ય ચૈતન્યસ્વભાવ સાથે છે. પુણ્યના સંયોગ અને શુભરાગ છે માટે તે ધર્મી
છે એમ નથી. વ્યવહારરત્નત્રય આદિના શુભભાવ થાય તે આસ્રવ છે, બંધનું કારણ છે એમ જ્ઞાની માને છે.
પણ તેનો આશ્રય કરવાથી ધર્મ થશે એમ જ્ઞાની માનતો નથી. કોઈ કાળે, કોઈ વ્યક્તિને, કોઈ અપવાદથી
શુભરાગના કારણે ધર્મ થાય એવું મોક્ષમાર્ગમાં નથી. જે કોઈ રાગ ઊપજે તેને જ્ઞાની ઉપાધિ માને છે, તે
કરવા યોગ્ય છે, એમ તે માનતો નથી.
ધર્મીજીવ તો સર્વ વિરુદ્ધભાવનો નિષેધ કરી સદાય પોતાને ચિત્સ્વરૂપે અવલોકે છે, ત્રણે કાળ
મિથ્યાત્વરાગાદિથી રહિત, શરીરથી ભિન્ન પોતાને જ્ઞાયકપણે માને છે, જાણે છે, અને અનુભવે છે. તેનાથી
તેને