: ૧૮ : આત્મધર્મ : ૨૨પ
અશુદ્ધિનો વ્યય અને શુદ્ધિની વૃદ્ધિરૂપ નિર્જરા થાય છે.
સંયોગથી દુઃખ નથી, રોગાદિ પ્રતિકૂળતાથી દુઃખ છે એમ નથી. દુઃખ તો સુખગુણની ઉંધી દશા
છે, તેનો કર્તા જીવ છે. પરથી ભિન્ન ચૈતન્યના ભાન વિના મુનિ થયો તો પણ તેનો આત્મા અજ્ઞાનથી
દુઃખી છે. રાગથી, પુણ્યથી, શરીરની ક્રિયાથી લાભ માને તેને ભેદજ્ઞાન નથી. તેને શુદ્ધજ્ઞાન રહિત
અંધબુદ્ધિ કહ્યો છે. જડકર્મ રાગાદિ કરાવે છે, કર્મમાં માંડયું હોય તો ધર્મ થાય–એમ માનનાર વિવેક
રહિત છે, તેને આત્માનું ભાન નથી.
આચાર્યે તાડપત્ર ઉપર શાસ્ત્રો લખ્યા. એમ વ્યવહારમાં કથન આવે, પણ ખરેખર એમણે
તાડપત્રની અને અક્ષરો લખવાની ક્રિયા કરી નથી. આવું શાસ્ત્ર લખવું એવી ઈચ્છા આવેલી પણ તેઓ
ઈચ્છાના કર્તા નથી–સ્વામી નથી, પણ વ્યવહારે તેના જ્ઞાતા છે!
આત્માને રાગનો અને શરીરની ક્રિયાનો કર્તા માને તે કદી નગ્ન મુનિવેશ ધારે તેથી શું?
અંતરમાં ત્રિકાળી જ્ઞાયકસ્વભાવના આલંબન વડે મિથ્યાત્વ અને રાગાદિની લાગણીરૂપી લૂગડાં કાઢીને
નિર્ગ્રથપદ ધારણ કરે તે સાચા સાધુ કહેવાય.
કોઈ કહે છે કે અત્યારે નિશ્ચયધર્મ ન હોય, પુણ્યની ક્રિયા કરો, વ્રતાદિ કરો, પુણ્યથી સ્વર્ગ મળશે.
પછી પરંપરાએ નિશ્ચય ધર્મ થશે; પણ કોઈ કાળે પુણ્યથી આત્મા ન મળે. અજ્ઞાનીને તેના માનેલા
ધર્મના ફળમાં સ્વર્ગનો પ્રેમ છે. અને જેને અનુકૂળતાનો પ્રેમ છે. તેને તેટલો જ તે જ સમયે
પ્રતિકૂળતાનો તીવ્ર દ્વેષ છે.
જ્ઞાની તો માને છે કે મારો ચૈતન્ય સ્વભાવ કોઈથી બગાડયો બગડતો નથી અને બીજા વડે
સુધાર્યો સુધરે એમ નથી.
પ્રશ્ન:– જ્ઞાની નિઃશંક–નિર્ભય છે. તો સિંહ, સર્પ, અગ્નિ વગેરેથી ડરીને ભાગે કે નહિ?
ઉત્તર:– શરીરનું ભાગવું–ન ભાગવું પોતાને આધીન નથી. જ્ઞાનીને ચારિત્રમાં નબળાઈ હોય તો
ઈચ્છા થાય, ભયનો વિકલ્પ આવે, ભાગવું દેખાય અને અજ્ઞાની ન પણ ભાગે. જ્ઞાની મુનિદશામાં હોય
તો ભય ન કરતાં, સ્થિરતા વધારે પણ નીચલી દશા હોય ત્યાં ચારિત્રની નબળાઈ વશ ભયથી ભાગે
છતાં અંદરમાં નિત્યજ્ઞાયક છું–એવાં શ્રદ્ધા–જ્ઞાનમાં સ્થિર છે, નિર્ભય છે. તેથી અજ્ઞાન દશામાં ભયને
લીધે જે બંધ થતો હતો તે કદી થતો નથી, પણ નિરંતર નિર્જરા (શુદ્ધિની વૃદ્ધિ) થાય છે.
ભેદવિજ્ઞાનનું બળ
निजमहिम रतानां भेदविज्ञानशक्त्या भवति नियतमेषां शुद्धतत्त्वोपलंभः।
अचलितमखिलान्यद्रव्य दूरेस्थितानां भवति सति च तस्मिन्नक्षयः कर्ममोक्षः।।१२८।।
અર્થ:– જેઓ ભેદવિજ્ઞાનની શક્તિ વડે નિજ
(સ્વરૂપના) મહિમામાં લીન રહે છે તેમને નિયમથી
(ચોક્કસ) શુદ્ધ તત્ત્વની ઉપલબ્ધિ (પ્રાપ્તિ) થાય છે; શુદ્ધ
તત્ત્વની ઉપલબ્ધિ થતાં, અચલિતપણે સમસ્ત અન્ય
દ્રવ્યોથી દૂર વર્તતા એવા તેમને અક્ષય કર્મમોક્ષ થાય છે
(અર્થાત્ ફરીને કદી કર્મબંધ ન થાય એવો કર્મથી છૂટકારો
થાય છે.)