આત્મધર્મ : ૨૨૭ : ૧૯ :
કર્તા કહેવો તે ઉપચારથી જ છે એમ નીચેના શબ્દોમાં કહ્યું છે.
સંસ્કૃતમાં “तथात्माचात्मपरिणाम कर्तृत्वाद्रव्यकर्म कर्ताप्युपचारात्” કહ્યું છે.
નિમિત્તકર્તાનું કથન ‘ઉપચાર માત્ર’ માનવું તે જ વ્યાજબી સુસંગત અને પરમસત્ય છે. એટલે
અનેકાન્ત સિદ્ધાંતના પ્રથમ બે ભંગવડે સિદ્ધ થયું કે નિમિત્તકર્તા તે ઉપચાર કથન છે, કોઈ દ્રવ્યના
પરિણામરૂપ કાર્યનું કર્તા કદી પણ બીજું દ્રવ્ય કે તેની પર્યાય થઈ શકે નહિ. પણ દરેક દ્રવ્ય પોતે જ પોતાના
કાર્યરૂપે પરિણમે છે અને અન્ય નહિ, એ ખરો અનેકાન્ત સિદ્ધાંત છે એમ સમજવું.
પ્રવચનસાર ગાથા ૧૬૨ માં તે જ સિદ્ધાંત નીચેના શબ્દોમાં કહે છે:–“આત્માને પરદ્રવ્યપણાનો
અભાવ છે અને તેથી તેનામાં પરદ્રવ્યના કર્તાપણાનો અભાવ સિદ્ધ કરે છે.
णाहं पोग्गलमईओ ण ते मया पोग्गला कया पिंड।
तम्हा हि ण देहाऽहं कत्ता वा तस्स देहस्स।।१६२।।
હું પૌદ્દલિક નથી, પુદ્ગલ મેં પિંડરૂપ કર્યા નથી;
તેથી નથી હું દેહ વા તે દેહનો કર્તા નથી. ૧૬૨
અર્થ:– હું પુદ્ગલમય નથી અને પુદ્ગલો મેં પિંડરૂપ કર્યાં નથી; તેથી હું દેહ નથી તેમજ તે દેહનો કર્તા
નથી.
ટીકા–પ્રથમ તો જે આ પ્રકરણથી નિર્ધારિત પુદ્ગલાત્મક શરીર નામનું પરદ્રવ્ય–કે જેની અંદર વાણી
અને મન એ બે સમાઈ જાય છે–તે હું નથી, કારણ કે અપુદ્ગલમય એવો હું પુદ્ગલાત્મક શરીરપણે હોવામાં
વિરોધ છે. વળી એવી જ રીતે તેના (અર્થાત્ શરીરના) કારણદ્વારા, કર્ત્તાદ્વારા, કર્ત્તાના પ્રયોજક (પ્રેરક) દ્વારા
કે કર્ત્તાના અનુમોદકદ્વારા શરીરનો કર્તા હું નથી કારણ કે અનેક પરમાણુ દ્રવ્યોના એકપિંડ પર્યાયરૂપ
પરિણામનો અકર્ત્તા એવો હું અને પરમાણુ દ્રવ્યોના એક પિંડપર્યાયરૂપ પરિણામાત્મક શરીરના કર્ત્તાપણે
હોવામાં સર્વથા વિરોધ છે.
ટીકામાં “સર્વથા વિરોધ” શબ્દ એમ બતાવે છે કે–નિમિત્તકર્ત્તાને સત્યદ્રષ્ટિએ કર્તા માનવામાં સર્વથા
વિરોધ આવે છે.
નિમિત્તને ખરેખર કર્ત્તા માનવાથી તો અનેકાન્ત સિદ્ધાંત સાથે સર્વથા વિરોધ આવે છે, કેમકે
નિમિત્તને કર્તા માનવાથી સપ્તભંગીમાંથી પ્રથમના બે ભંગ (સ્વપણે હોવું–પર પણે ન હોવું) ખરેખર રહેતા
નથી, એટલે કે સપ્તભંગીનો એક પણ ભંગ રહેતો નથી.
સુચના
જેમની પાસે ચાલુ સાલના આત્મધર્મના ૨૧૭ નંબરના કારતક માસના અંકો હોય તેમણે
સંસ્થાને મોકલી આપવા વિનંતી છે. આવા સો નંગની સંસ્થાને જરૂર છે.
પુજારીની જરૂર છે.
સોનગઢ દિગંબર જૈન મંદિર માટે પૂજા, અભિષેક વિગેરેનું કામ જાણનાર, નિવ્યર્સની દિગંબર
જૈન પૂજારીની જરૂર છે. વેતન લાયકાત પ્રમાણે અનુભવ ઉંમર સાથે અરજી તુરતમાં કરો
મેનેજર શ્રી દિ. જૈન સ્વા. મંદિર ટ્રસ્ટ
સોનગઢ (સૌરાષ્ટ્ર)