ātmadharma : 227 : 17 :
3. upachāramātra kaho ke vyavahāramātra kaho–banne ek ja chhe.
4. vyavahāranay svadravya–paradravyanā kāraṇ–kāryane koīnā koīmān meḷavī nirūpaṇ kare chhe. māṭe evā
ja shraddhānathī mithyātva chhe, jethī teno tyāg karavo.
pa. vaḷī nishchayanay tene ja (vastusvarūpane) yathāvat nirūpaṇ kare chhe tathā koīne koīmān meḷavato
nathī tethī evā ja shraddhānathī samyaktva thāy chhe, māṭe tenun shraddhān karavun.
ā gāthā ane tenī ṭīkā shāntabhāve dhyānamān levāmān āve to nimittakartāpaṇun mātra upachār ja chhe
em anantagnānīo kahe chhe evun nakkī thāy chhe. sa0 sār gā0 106 mān e upachār kaī rīte chhe te
draṣhṭāntadvārā kahe chhe:–
जोधेहिं कदे जुद्धे रायेण कदंति जंपदे लोगो।
ववहारेण तह कदं णाणावरणादि जीवेण।। १०६।।
yoddhā kare jyān yuddha tyān e nr̥up karyun loko kahe,
em ja karyān vyavahārathī gnānāvaraṇ ādi jīve. 106
artha:– yoddhāo vaḍe yuddha karavāmān āvatān ‘rājāe yuddha karyun,’ em lok (vyavahārathī) kahe chhe tevī
rīte ‘gnānāvaraṇādi’ karma jīve karyu’ em vyavahārathī kahevāy chhe.
ṭīkā–jem yuddha pariṇāme pote pariṇamatā evā yoddhāo vaḍe yuddha karavāmān āvatā, yuddha pariṇāme
pote nahi pariṇamatā evā rājāne ‘rājāe yuddha karyun’ evo je upachār karavāmān āve chhe te paramārtha nathī,
tem gnānāvaraṇādi–karma pariṇāme pote pariṇamatā evā pudgaladravya vaḍe gnānāvaraṇādi karma karavāmān āvatān,
gnānāvaraṇādi karma pariṇame pote nahi, pariṇamatā evā ātmāne ‘ātmāe gnānāvaraṇādi karma karyun, evo
je upachār karavāmān āve chhe te paramārtha nathī.
ā gāthāmān bhagavān kundakundāchāryadeve ‘upachār’ ne ‘vyavahār’ kahyo chhe, ane bhagavān
amr̥utachandrāchārye ‘te upachār chhe ane paramārtha nathī em draṣhṭānt ane siddhānt bannemān kahyun chhe. tyār pachhī
gāthā 107mān uparanān kāraṇothī shunn nakkī thayun te nīchenā shabdomān kahe chhe.
उप्पादेदि करेदि य बंधदि परिणाम एदि गिण्हदिय।
आदा पुग्गल दव्वं ववहारणयस्स वत्तव्वं।। १०७।।
artha:– ātmā pudgal dravyane upajāve1 chhe, kare2 chhe, bāndhe3 chhe, pariṇamāve4 chhe ane grahaṇpa kare chhe–e
vyavahāranayanun kathan chhe.
ṭīkā–ā ātmā kharekhar, vyāpya vyāpak bhāvanā abhāvane līdhe, prāpya, vikārya ane nirvatya–evā
pudgal dravyātmak (pudgal dravyasvarūp) karmane grahato nathī, pariṇamāvato nathī, upajāvato nathī, karato nathī,
bāndhato nathī, ane vyāpyavyāpakabhāvano abhāv hovā chhatān paṇ, “prāpya, vikārya ane nirvartya–evā
pudgal dravyātmak karmane ātmā grahe chhe, pariṇamāve chhe, upajāve chhe, kare chhe athavā bāndhe chhe” evā je vikalpa
te kharekhar upachār chhe.
bhāvārtha:– vyāpya vyāpakabhāv vinā kartākarmapaṇun kahevun te upachār chhe; māṭe ātmā pudgal dravyane grahe
chhe, pariṇamāve chhe, upajāve chhe ītyādi kahevun te upachār chhe.
ā gāthāmān paṇ nimittakartāpaṇun vyavahārakarttāpaṇun chhe em kahyun chhe, ane te ‘kharekhar upachār chhe’
em shrī amr̥utachaṇdrāchārye kahyun chhe.
ā viṣhayane vadhāre spaṣhṭa karavā māṭe ā upachār kaī rīte chhe te draṣhṭānt āpīne gāthā 108 kahī chhe
je nīche mujab chhe:–
यथा राजा व्यवहारात् दोषगुणोत्पादक इत्यालपितः।
तथा जीवो व्यवहाराद् द्रव्यगुणोत्पादको भणितः।। १०८।।
artha:– jem rājāne prajānā doṣh ane guṇano utpanna karanār vyavahārathī kahyo chhe, tem jīvane pudgal
dravyanā dravya–guṇano (paryāyano) utpanna karanār vyavahārathī kahyo chhe. 108