ātmadharma : 227 : 21 :
dharma
shrī samantabhadrāchārya ratnakaraṇḍ shrāvakāchār gā0 2mān dharmanun svarūp kahyun chhe ke–
देशयामि समीचीनं, धर्म कर्म निवर्हणाम्।
संसार दुःखतः सत्त्वान् यो घरत्युत्तमे सुखे।।
artha:– hun (samantabhadrāchārya) granthakartā ā granthamān dharmano upadesh karun chhun ke je prāṇīone
pañchaparāvartanarūp sansāranā duḥkhomānthī ugārīne mokṣhanān bādhā rahit uttam sukhamān dhāraṇ kare. te dharma kevo
chhe? jemān vādī prativādī vaḍe tathā pratyakṣha=anumānādivaḍe bādhā āvatī nathī ane je karmabandhanane naṣhṭa
karavāvāḷo chhe te dharmane kahun chhun.
bhāvārtha:– sansāramān “dharma” evun nām to badhā lok kahe chhe, paṇ dharma shabdano artha to evo chhe
ke je narak–tiryañchādi gatimān paribhramaṇarūp duḥkhothī ātmāne chhoḍāvīne uttam ātmik avināshī,
atīndriy mokṣhasukhamān dhāraṇ kare te dharma chhe.
āvo dharma vechāto (mūlyathī) maḷato nathī ke dhan āpīne dān sanmān ādithī prāpta thāy,
tathā koīno āpyo apāto nathī ke koīnī sevā–upāsanāthī prasanna karīne laī shakāy, tathā mandir,
parvat, jaḷ, agni devamūrti, tīrthādimān dharmane rākhī mūkyo nathī ke tyān jaīne laī avāy, athavā
upavās, vrat kāyakaleshādi tapamān sharīrādi kr̥uṣh karavāthī paṇ maḷato nathī.
devādhīdev tīrthaṅkar bhagavānanā mandiramān upakaraṇadān, maṇḍalavidhān pūjā ādithī tathā ghar
chhoḍī vanasmashānamān vasavāthī tathā parameshvaranā nām jāp ādithī paṇ ātmāno dharma maḷī shakato
nathī. dharma to ātmāno svabhāv chhe. paramān ātmabuddhi chhoḍīne (arthāt parathī bhalun–būrūn thavun māne,
paranun kāī karī shakāy chhe, shubharāgarūp vyavahāranā āshrayathī dharma thāy chhe, rāgādi–krodh–mān–māyā–
lobharūp kaṣhāy tathā hāsya, rati, arati, bhay, shok, jugupsā, strīved, napunsakaved, puruṣhavedarūp nokaṣhāy
karavā jevā chhe evī mānyatā, tathā par dravya–par kṣhetrādinā kāraṇe mane rāgādik ke sukhaduḥkhādi thāy chhe
mānyatāmān paramān ātmabuddhi rahelī ja chhe. e mahān bhūlane barābar oḷakhī, tenāthī rahit hun trikāḷ
gnāyakasvabhāvapaṇe chhun, sarvagnasvabhāvī chhun, parano rāgādino kartā, bhoktā, svāmī nathī evā nirṇay sahit
pūrṇagnānasvabhāvī ātmānā nishchay ane svānubhav dvārā parāshrayanī shraddhā chhoḍīne) potānā gnātādraṣhṭā
svabhāvanī shraddhā, tenun gnān ane gnāyakasvabhāvamān ja pravartanarūp je ācharaṇ te ‘dharma’ chhe.
uttamakṣhamādi dasalakṣhaṇarūp potānā ātmānun pariṇaman, ratnatrayarūp vītarāgabhāv,
mithyātvarāgādinī utpatti rahit evī jīvonī dayārūp ātmānī pariṇati thāy tyāre ā ātmā
pote ja dharmarūp thashe. paradravya, parakṣhetra, parakāḷ, ādik to nimittamātra chhe.
je samaye ā ātmā mithyātva–rāgādirūp pariṇati chhoḍī, vītarāgarūp thaīne dekhe chhe tyāre
(nishchay dharmanā sadbhāvathī ja asadbhūt upachāravāḷā vyavahāranayadvārā) mandir, pratimā, tīrtha, dān,
tap, jap badhuy dharmarūp chhe. ane jo potāno ātmā uttam kṣhamādi vītarāgarūp samyaggnānarūpe
pariṇamato nathī to tyān kyāy jarāy dharma thato nathī. jo shubh rāg hoy to puṇyabandh thāy chhe, ane
ashubharāg, dveṣh, moh hoy to pāpabandh thāy chhe. jyān shuddha shraddhā gnān svarūpācharaṇ dharma chhe tyān bandhano
abhāv chhe, bandhano abhāv thavāthī ja uttam sukh thāy chhe.
(parāshray vinānun atīndriy, ātmāthī ja utpanna evun nirākuḷatā lakṣhaṇ sukh te ja dharma chhe. dharmanī
sharūāt samyagdarshanathī ja thāy chhe.)
(ratnakaraṇḍ shrāvakāchāranī sva. pt. sadāsukhajī kr̥ut deshabhāṣhā vachanikā uparathī.)