–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
વી ત રા ગ ને પ ક્ષ ન થી.
સર્વજ્ઞ વીતરાગે જે રીતે વસ્તુનો દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયથી સ્વતંત્ર
સ્વભાવ કહ્યો છે તેને નિશ્ચય–વ્યવહારનયના વિભાગ દ્વારા યુક્તિ,
આગમ, ગુરુગમ અને સ્વાનુભવ દ્વારા જાણે. જો એ રીતે જાણે નહી
તો તે જીવ ગમે તેવો ડાહ્યો કહેવાતો હોય, શાસ્ત્રમાં પંડિત, વિદ્વાન,
મનાતો હોય, છતાં તે વીતરાગના માર્ગમાં નથી. વીતરાગને પક્ષ
નથી, વીતરાગને પેઢીનો વંશ રાખવો નથી. દરેકની સ્વતંત્રતા જાહેર
કરે તે જ વિતરાગ છે. પુણ્યથી ધર્મ માને, બીજાથી કોઈનું ભલું બૂરું
માને, બીજા મારું માન્ય રાખે તો મારું કલ્યાણ થાય, આશીર્વાદથી
સુખી થવાય એમ માનનાર આત્માને પરાધીન, ઓશિયાળો અને
સામર્થ્ય રહિત માને છે.
અજ્ઞાનના કારણે પોતાની અવસ્થામાં અલ્પજ્ઞતા અને રાગ જેટલો
પોતાને માને છે. પરસંબંધવાળો, અનેક ભેદરૂપે, પરમાં કર્તા, ભોક્તા અને
સ્વામીપણે પોતાને માને છે તેથી શુભાશુભ રાગનો કર્તા થઈ વિકારપણે હું
છું, અને પુણ્ય, શુભરાગ કરવાથી ધર્મ થાય, એ રીતે પોતાને મિથ્યાપણે
અન્યથાપણે માનતો હતો. પણ જ્યારે સર્વજ્ઞ વીતરાગનું સ્વરૂપ જાણે પછી
પરમાં અને રાગાદિમાં કર્તા–ભોક્તા–સ્વામીત્વરૂપ મિથ્યાત્વનો પક્ષ છોડી
શુદ્ધનયદ્વારા સ્વાશ્રિત પોતાના નિરાલંબી જ્ઞાનસ્વભાવનો સ્વીકાર
કરવાથી જડ ચેતનનું સ્વતંત્ર જુદું જુદું જોવામાં આવ્યું ત્યાં ત્રિકાળી
જ્ઞાનસ્વરૂપ પરિપૂર્ણ જ્ઞાનાનંદપણે નિત્ય ટકનારો તે હું છું અને મિથ્યાત્વ
કષાય શુભાશુભ ભાવ એ બધા વિરુદ્ધભાવ છે, મારું સ્વરૂપ નથી–એમ
ભેદજ્ઞાનના બળ વડે, પોતાના અસલી ધુ્રવ સ્વરૂપની શ્રદ્ધાવડે, શ્રદ્ધામાંથી
સર્વ વિભાવનો નાશ કર્યો. નિર્વિકલ્પ શ્રદ્ધાના વિષયમાં કોઈ ભેદ–
વિકલ્પનો અનુભવ નથી. સ્વીકાર નથી.
જ્ઞાનીને એકરૂપ અવિકારી પૂર્ણ સ્વભાવની શ્રદ્ધાનું જોર છે.
એકાગ્ર સ્થિર ન રહી શકે ત્યાં પુણ્યપાપની વૃત્તિમાં (છોડવાની
બુદ્ધિથી) રોકાવું થાય છતાં તેમાં ધર્મ માનતો નથી.