: ૨૦ : આત્મધર્મ: ૨૩૦
આદર કરવાની તાકાત નિશ્ચયનયમાં છે તે જ નય પોતાને શુદ્ધ આત્મિક મહાનંદમાં જોડે છે. નિશ્ચયનય
એટલે શુદ્ધનય તે સ્વસન્મુખતા વડે આત્માનુભવમાં વાળે છે, પોતાના અસલી સ્વરૂપના આશ્રયે લાભ
બતાવે છે તેથી પૂજ્યતમ છે.
આત્માને હિતમાં પ્રવૃત્તિ અને અહિતથી નિવૃત્તિ નયજ્ઞાન દ્વારા થાય છે. અભેદ નિર્વિકલ્પ
દ્રવ્યસ્વભાવને મુખ્ય કરી તેને નિશ્ચય કહ્યો અને તે એકનો જ આદર કરવામાં આવે છે. પર્યાયમાં
વિકલ્પ, રાગ, નિમિત્ત–નૈમિત્તિક સંબંધના ભેદ છે તેને નિશ્ચય નયદ્વારા ગૌણ કરી, વ્યવહાર કરી,
પરાશ્રયનો ભેદ ટાળવા માટે પરદ્રવ્યમાં નાખવામાં આવે છે. હેય તત્ત્વનો ત્યાગ કરવો પડતો નથી
વીતરાગી દ્રષ્ટિ થતાં પ્રથમ શ્રદ્ધામાં સર્વ વિભાવનો ત્યાગ થઈ જાય છે, પછી વીતરાગી ચારિત્ર ની
ભૂમિકામાં બળ વધે છે તેટલા અંશે રાગનો ત્યાગ થઈ જાય છે–એટલે કે તે ઉત્પન્ન થતા નથી.
સમયસારજી ગા. ૨૭૨માં કહ્યું છે કે:–
“વ્યવહારનય એ રીત જાણ, નિષિદ્ધ નિશ્ચયનય થકી,
નિશ્ચયનયાશ્રિત મુનિવરો, પ્રાપ્તિ કરે નિર્વાણની.”
મુખ્ય તે નિશ્ચય–ભૂતાર્થ, તેમાં ઢળતાં સ્વપરપ્રકાશક જ્ઞાન સાચું થાય છે. તે સર્વજ્ઞનાજ્ઞાન અનુસાર
સર્વ પદાર્થને દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયથી ત્રણે કાળે સ્વતંત્ર દેખે છે. બધાં દ્રવ્યો પોતપોતાના પરિણામના કર્તા
હોવાથી ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રૌવ્યરૂપ નિજ સ્વભાવથી જ ઊપજે છે–એમ સ્વીકાર કરે પછી અભૂતાર્થ વ્યવહાર
ભૂમિકાનુસાર નિમિત્ત પણે કેવો હોય તેને જાણતું જ્ઞાન પ્રગટ થાય છે તેનું નામ વ્યવહારનય છે.
જ્ઞાનીને પણ દયા, દાન, ભગવાનની ભક્તિ વગેરેનો રાગ આવે છે. નિમિત્ત નિમિત્તના
સ્થાનમાં હોય પણ તેનાથી જીવના પરિણામ સુધરે અથવા બગડે એમ ત્રણ કાળમાં બનતું નથી.
લાલમણિની માળા ફેરવે તો લાભ થાય, મંદિરમાં જઈ ભગવાન પાસે બેસે તો પુણ્ય થાય,
પરની મદદ મળે તો કાર્ય થાય, તીર્થંકરની ધર્મસભામાં જાય અને ધર્મ સાંભળે તો સમ્યગ્દર્શન થાય,
વજ્રકાય શરીર મળે તો મોક્ષ થાય–એ બધાં કથન અસદ્ભૂત વ્યવહારનયથી નિમિત્ત બતાવવા માટે છે.
કોઈ પણ નિમિત્ત ઉપાદાનનું કાર્ય કરવા માટે અલાયક છે, અયોગ્ય છે.
તત્ત્વ દ્રષ્ટિથી જોતાં એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યનું કાંઈ પણ કાર્ય કરવા માટે નાલાયક છે–અયોગ્ય છે,
કેમકે દરેક ગુણનું કાર્ય પરથી નિરપેક્ષ છે, છતાં નિમિત્ત બતાવવા સાપેક્ષ કહેવું તે વ્યવહાર છે, પરમાર્થ
નથી–એમ ત્રણે કાળ માટે વસ્તુની વ્યવસ્થા છે.
રાષ્ટ્રીય ભાવના
(સ્ત્રગ્ધરાવૃત્તમ્)
ક્ષેમં સર્વપ્રજાનાં પ્રભવતુ બલવાન્ ધાર્મિકો ભૂમિપાલ;
કાલે કાલે ચ સમ્યગ્વર્ષતું મધવા વ્યાધયો યાન્તુ નાશમ્;
દુભિક્ષં ચૌરમારી ક્ષણમપિ જગતાં માસ્મભૂત્જીવલોકે,
જૈનેન્દ્રં ધર્મચક્રં પ્રભવતુ સતતં સર્વ સૌખ્યં પ્રદાયિ.
(ઈન્દ્રવજ્રા)
સંપૂજકાનાં પ્રતિપાલકાનાં યતીન્દ્ર સામાન્ય તપોધનાનાંમ્
દેશસ્ય રાષ્ટ્રસ્ય પુરસ્ય રાજ્ઞ: કરોતુ શાન્તિં ભગવાન્ જિનેન્દ્ર:
ભારતની સીમા ઉપર ચીનાઓનું આક્રમણ અને તે દ્વારા થયેલ અશાંતિ સત્ત્વર દૂર થાય અને
સમગ્ર દેશમાં સુખ–શાન્તિ વ્યાપે એવી ભાવના ભાવીએ છીએ.