આસો: ૨૪૮૯ : ૯ :
જગતના જીવોને તે માર્ગે દોરી રહ્યા છે. તેમના સ્વરૂપના ધ્યાનથી સમ્યગ્દર્શન–સમ્યગ્જ્ઞાન–
સમ્યક્ચારિત્ર વગેરેનું સ્વરૂપ બરાબર ઓળખાય છે, એટલે ભેદજ્ઞાન થાય છે. જગતમાં મંગલસ્વરૂપ
તો આવા પરમેષ્ઠીપદ છે, તે જ શરણ છે અને તે જ ઉત્તમ છે. આરાધનાના નાયક આવા પંચપરમેષ્ઠી
ભગવંતો વીર છે, વીરતાવડે તેઓ કર્મને જીતનારા છે. શુદ્ધસ્વભાવ તરફ વળીને જ શુદ્ધઆત્માનું ધ્યાન
થાય છે. જેમ કેવળીભગવાનની સ્તુતિ જ્ઞાયકસ્વભાવના અનુભવથી થાય છે, તેમ પંચપરમેષ્ઠીનું ધ્યાન
પણ શુદ્ધઆત્માની સન્મુખતાથી જ થાય છે. –આવા ધ્યાનવડે શુદ્ધસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ થાય છે માટે તેનો
ઉપદેશ છે.
જ્ઞાનરૂપી નિર્મળ–શીતળજળને સમ્યક્ત્વાદિ ભાવવડે પીને ભવ્યજીવ જન્મ–મરણના દાહને નષ્ટ
કરે છે, ને પરમાનંદ સુખરૂપ થાય છે. સમ્યગ્જ્ઞાનના શાંત નિર્વિકલ્પ રસનું પાન કરતાં સંસારની
સમસ્ત વેદનાનો અને ભવરોગનો નાશ થઈ જાય છે. ભગવાનની વાણી આવા શુદ્ધાત્માના શાંતરસને
દર્શાવતી હોવાથી તે પણ શીતળ અને ભવતાપને હરનારી છે. પૂજામાં આવે છે કે–
તુમ વચ શીતલ ચંદ્રસમાન,
ભવતપહરણ સદા ગુણખાન... ધ્યાનિધિ હો...
હે નાથ! ચૈતન્યના નિર્વિકલ્પ શાંતરસને દર્શાવતી આપની વાણી પણ શીતળ છે... જાણે અમી
ઝરતું હોય! એમ આપની વાણી ચૈતન્યગુણોની ખાણ બતાવીને ભવતાપને હરનારી છે. શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર
પણ કહે છે કે–
વચનામૃત વીતરાગનાં, પરમશાંતરસમૂળ;
ઔષધ જે ભવરોગનાં, કાયરને પ્રતિકૂળ.
અહા, ચૈતન્યઘરમાં અનંતા નિધાન છે તેને જિનવાણી બતાવે છે. તે વાણી ચૈતન્યની સન્સુખતા
કરાવીને શાંતરસનું વેદન કરાવનારી છે. અહા, આવી વાણી–ચૈતન્યની સન્મુખતા કરાવનારી–તે
ભવરોગનું ઔષધ છે... હે જીવ! અંતર્મુખ થઈને નિર્મળભાવ પ્રગટ કરીને તું જ્ઞાનમય શીતળ શાંત
ચૈતન્યરસનું પાન કર, કે જેનાથી જન્મ–મરણના તીવ્રદાહરૂપ દુઃખોથી મુક્ત થઈને તું પોતે સુખસ્વરૂપ
થઈ જશે. સમયસારમાં છેવટે ફળ બતાવતાં આચાર્યદેવ કહે છે કે આ સમયપ્રાભૃતનું પઠન કરીને,
અર્થતત્ત્વથી જાણીને, શુદ્ધાત્મારૂપ અર્થમાં જે ઠરશે તે જીવ સ્વયમેવ ઉત્તમ સૌખ્યરૂપ પરિણમી જશે.
એટલે સુખ ક્્યાંય બહારથી નહિ આવે પણ આત્મા સ્વયં નિજસ્વભાવથી જ સુખરૂપ થઈ જશે. સુખ તે
આત્માથી કોઈ જુદી વસ્તુ નથી; આત્મા જ સ્વયમેવ સુખસ્વભાવવાળો છે. અંતર્મુખ થઈને
નિજસ્વભાવની આરાધના કરતાં પોતે જ સુખરૂપ થઈ જાય છે. શાંત ચૈતન્યરસનો ગોળો આત્મા છે
તેના ધ્યાન વગર કદી શાંતિનું વેદન થાય નહીં ને દાહ મટે નહીં. સમ્યગ્જ્ઞાનમાં એવી તાકાત છે કે રાગાદિક
મળને દૂર કરીને નિર્મળશાંતભાવરૂપ જળવડે આકુળતાના તાપને દૂર કરે છે. એ રીતે સમ્યગ્જ્ઞાનવડે
આત્મા સુખરૂપ થાય છે. માટે જ્ઞાનની ભાવના કરીને તેમાં એકાગ્રતા કરવાનો ઉપદેશ છે.
સમ્યગ્દર્શનાદિ ભાવશુદ્ધવડે જ દુઃખનો છેદ ને સુખની પ્રાપ્તિ
જગતમાં જેમ પૃથ્વીમાં પડેલું બીજ બળી ગયા પછી તે ફરી ઊગતું નથી, તેમ સંસારના બીજરૂપ
જે કર્મ, તેને ચૈતન્યના ધ્યાનરૂપ અગ્નિવડે ભસ્મ કરતાં, જીવને ફરીને જન્મ–મરણના અંકુરા ઊગતા
નથી. સમ્યગ્દર્શનવડે પણ સંસારનું બીજ છેદાઈ જાય છે. સમ્યગ્દર્શન તે પણ ધ્યાનવડે થાય છે. અહીં
શ્રમણને સંબોધીને ઉત્કૃષ્ટ ઉપદેશ છે કે હે મુનિ!