દ્રષ્ટિમાં જીવતો નથી, એટલે કે તત્ત્વદ્રષ્ટિવંત જ્ઞાનીને પર સાથે કર્તાકર્મભાવ જરાપણ
ભાસતો નથી. જ્ઞાનને પરજ્ઞેય સાથે કંઈ પણ તાત્ત્વિક સંબંધ નથી. જો પરને જાણતી
જ્ઞાનપર્યાય પરમાં ચાલી જાય તો તો ચેતયિતાના સ્વદ્રવ્યનો જ નાશ થાય;
જ્ઞાનપર્યાયનો નાશ થતાં આત્માનો જ નાશ થઇ જાય. જ્ઞાનપર્યાય તો સર્વે પરદ્રવ્યોથી
જુદી ને જુદી, આત્મામાં જ તન્મય રહે છે.
અવલંબન છે જ નહિ. ભેદના રાગની દિવાલ વચ્ચે રાખીને આત્માનો અનુભવ થાય
નહિ. ભાઈ, તારે તારા શુદ્ધ આત્માને ધ્યેય કરવો હોય ને સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાન સિદ્ધ કરવા
હોય તો જ્ઞાનને અંતર્મુખ કરવું તે જ તેની રીત છે; પણ ‘આ મારું સ્વ ને હું તેનો
સ્વામી’–એમ એકલા પોતામાં સ્વ–સ્વામી અંશના ભેદ પાડવા, તે ભેદરૂપ વ્યવહાર વડે
કાંઈ સાધ્ય નથી. અહા, અંદરનો છેલ્લામાં છેલ્લો જે સૂક્ષ્મ વ્યવહાર, આચાર્યદેવ કહે છે
કે, તે વ્યવહારથી પણ કંઇ જ સાધ્ય નથી. મહાન પદાર્થ ભગવાન આત્મા છે તે એવો
નથી કે વિકલ્પ વડે હાથમાં આવી જાય.
વિનાનો મોહી સાધુ તે મોક્ષમાર્ગી નથી; એ વાત સમન્તભદ્ર મહારાજે રત્નકરંડ
શ્રાવકાચારમાં કરી છે. અહા, મોક્ષમાર્ગ અંતરમાં ક્યાં છે તેની લોકોને ખબર નથી, તો
તેની ખબર વિના કાર્યસિદ્ધિ ક્યાંથી થાય? સ્વતત્ત્વના વેદનમાં ‘હું મારો જ છું’ એવા
વિકલ્પની વૃત્તિનું ઉત્થાન જ ક્યાં છે? શું તારે વિકલ્પમાંથી ચૈતન્યતત્ત્વને સાધવું છે?
અતિક્રાંત એટલે વ્યવહારના વિકલ્પોથી પાર એવા આત્માના સ્વાનુભવરૂપ જે
પરિણમ્યો તે જ સમયસાર છે. સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત કરવાની પ્રથમ દશા આવી હોય છે.
આવી દશા વગર બીજી કોઇ રીતે સમ્યગ્દર્શનની સિદ્ધિ થતી નથી. ‘આ જ માર્ગ છે ને
બીજો માર્ગ નથી’–આમ જ્યાં સુધી દ્રઢ નિર્ણય ન કરે ત્યાં સુધી વીર્યનો વેગ તે તરફ
ઊપડે નહીં. અહા, ચૈતન્યરાજા રાગ વડે એ રાજાના ભેટા થાય નહિ; એ રાજાને ભેટવા
તો અંતરદ્રષ્ટિના અનેરા ભેટણાં આપવા જોઇએ.