: ૨૨: આત્મધર્મ :ફાગણ:
ભક્તામર–સ્તોત્ર: (અનુસંધાન પાનું 4A થી ચાલુ)
ભગવાનના ખરા ભક્તનું લક્ષ તો આત્માની શુદ્ધિ ઉપર જ છે. ભગવાને જેવું
કર્યું તેવું જ તે કરવા માંગે છે, ભગવાને તો વીતરાગભાવનું સેવન કરીને રાગને છોડયો
તો તેનો ભક્ત પણ એમ જ કરવા માંગે છે. જે ભગવાને કર્યું તેથી વિરુદ્ધ કરે એટલે કે
રાગનો આદર કરે તો તેને ભગવાનનો ભક્ત કેમ કહેવાય? માટે ભગવાનના ભક્તની
જવાબદારી છે કે તે વીતરાગભાવને જ આદરણીય માને ને રાગના કોઈ અંશને
આદરણીય માને નહિ.
આ ભક્તામર–સ્તોત્ર બોલે છે તો ઘણા લોકો, પણ તેમાં વીતરાગતાના કેવા
અદ્ભુત ભાવો ભર્યા છે તેને સમજતા નથી. અરે, ચૈતન્યના મહિમા પાસે દેવોની ઋદ્ધિ
પણ જ્યાં તુચ્છ છે. ત્યાં તે બહારની ઋદ્ધિ (પૈસા વગેરે) ની ભાવનાથી ભક્તમાર બોલે
તેને ભગવાનની ભક્તિ કરતાં આવડતી નથી. અરે મૂઢ! વીતરાગની ભક્તિવડે તું
સંસારને ઈચ્છે છે? આ વીતરાગની સ્તુતિમાં તો મોક્ષના મંત્રો છે, ભવરોગ મટાડવાના
મંત્રો આમાં ભર્યા છે.
સ્તુતિકાર કહે છે सम्यक् प्रणम्य અર્થાત્ સમ્યક્પ્રકારે પ્રણમીને હું આ સ્તુતિ
કરીશ; એકલા શબ્દોથી કે એકલા રાગથી નહિ પણ ‘સમ્યક્પ્રકારે’ એટલે
વીતરાગભાવનો અંશ પ્રગટ કરીને હે જિનેન્દ્ર! હું આપને સ્તવીશ. સમ્યગ્દર્શન તે
ભગવાનનું પરમાર્થ સ્તવન છે. વસ્તુસ્તવ એટલે સર્વજ્ઞદેવના ગુણોનું જેવું સ્વરૂપ છે
તેવું લક્ષમાં લેવું તે સર્વજ્ઞની સ્તુતિ છે.
ભગવાન ઋષભદેવ, મુનિ થયા પહેલાં એકવાર અયોધ્યાના રાજદરબારમાં બેઠા
હતા. ઈન્દ્ર દેવ–દેવીઓના નૃત્યસહિત ભક્તિ કરતો હતો; એવામાં નીલંજસા નામની
એક અપ્સરાનું આયુષ્ય નૃત્ય કરતાં કરતાં જ પૂરું થઈ ગયું ને એકાએક તેનો દેહનો
વિલય થઈ ગયો. આવી ક્ષણભંગુરતા જોતાં જ ભગવાન સંસારથી વૈરાગ્ય પામ્યા ને
સ્વયં દીક્ષિત થઈને કેવળજ્ઞાન સાધ્યું. પછી સમવસરણમાં એમના દિવ્યધ્વનિવડે ધર્મની
‘આદિ’ થઈ, અનેક જીવો ધર્મ પામ્યા ને મોક્ષગતિ પણ શરૂ થઈ ગઈ. પહેલાં તો આ
ભરતક્ષેત્રમાં અસંખ્યવર્ષો સુધી જુગલીયા જીવો અહીંથી મરીને એક દેવગતિમાં જ જતા;
પણ જ્યાં તીર્થંકર ભગવાનની ધ્વનિના દિવ્યધોધ ચાલુ થયા ત્યાં ધર્મ પામીને જીવોનું
મોક્ષમાં જવાનું પણ શરૂ થઈ ગયું, તેમજ ધર્મનો વિરોધ કરનાર જીવો નરકમાં પણ
જવા લાગ્યા. આ રીતે મોક્ષગતિ અને નરકગતિ બંને ખૂલી ગઈ; પરંતુ ભગવાન તો
ધર્મના જ ‘આદિનાથ’ છે, પાપના નહિ. ભગવાનનો ઉપદેશ તો ભવથી તરવાનું જ
નિમિત્ત છે, પાપનું નિમિત્ત તે નથી. આથી ભક્ત કહે છે કે હે ભગવાન! જેમ મેડી ઉપર
ચડનારને દોરીનો સહારો છે તેમ મોક્ષગમનની