: વૈશાખ : આત્મધર્મ : ૨પ :
જીવની પર્યાયમાં કેવા કેવા પ્રકારના ભાવો થાય છે તે સમજવાની આ વાત છે, એટલે
ધ્યાન રાખીને સમજવા જેવી છે,
આત્માની પરિણતિમાં અશુદ્ધતા અનાદિથી છે, તે સ્વભાવગતભાવ નથી પણ,
પ્રશ્ન:– જે દ્રવ્યકર્મની પરંપરા છે તે તો પુદ્ગલની પર્યાય છે, છતાં અહીં તેને
ઉત્તર:– એ પુદ્ગલની પર્યાય છે એ વાત સાચી, પરંતુ જીવના અશુદ્ધભાવની
સાથે તેને સંબંધ છે, જીવના અશુદ્ધભાવની સાથે મેળવાળું તેનું પરિણમન છે તેથી અહીં
તે કર્મ પદ્ધત્તિને પણ જીવના ભાવ કહી દીધા છે. જીવ સાથે જેને સંબંધ નથી એવા બીજા
અનંતા પરમાણુઓ જગતમાં છે, પણ તેની અહીં વાત નથી. અહીં તો જીવના પરિણામ
સાથે જેને નિમિત્ત નૈમિત્તિક સંબંધ છે એવા પુદ્ગલોની વાત છે. લાકડું–ઘર–શરીર
વગેરેનો સંબંધ તો જીવને ક્્યારેક હોય ને ક્્યારેક ન પણ હોય, પરંતુ સંસારમાં જીવને
કર્મનો સંબંધ તો સદાય હોય જ છે; એ સંબંધ બતાવવા તેને પણ જીવનો ભાવ કહ્યો છે–
એમ સમજવું.
આત્મદ્રવ્યના અને તેના જ્ઞાનાદિ ગુણોના જે શુદ્ધ પરિણામ છે તે
દ્રવ્યના શુદ્ધ પરિણામ તે દ્રવ્યરૂપ શુદ્ધચેતનાપદ્ધત્તિ છે એને જ્ઞાન–શ્રદ્ધા–ચારિત્ર
આગમપદ્ધત્તિ સંસારનું કારણ છે, અધ્યાત્મપદ્ધત્તિ મોક્ષનું કારણ છે. જેનાથી
કર્મ બંધાય તે બધાય ભાવો આગમપદ્ધત્તિમાં જાય છે,–વ્યવહાર રત્નત્રયમાં જે
શુભરાગ છે તે પણ આગમપદ્ધત્તિમાં જાય છે; શુદ્ધચેતનારૂપ જેટલા ભાવો છે તે
અધ્યાત્મપદ્ધત્તિમાં