: ૧૬ : આત્મધર્મ : અષાડ :
પ્રશ્ન:– અનુભવમાંય વ્યવહારને જૂઠો તો કહ્યો જ છે?
ઉતર:– અનુભૂતિમાં વ્યવહારને જૂઠો કહ્યો છે, પણ તેને કાંઈ તેમાં
વિપરીતતા નથી; નવતત્ત્વને જેમ છે તેમ જાણીને પછી અનુભવ ટાણે એનો
વિકલ્પ છૂટી ગયો તેથી ત્યાં વ્યવહાર જૂઠો (અસત્–અવિદ્યમાન) કહ્યો; અને
અજ્ઞાનીને તો નવતત્ત્વના નિર્ણયમાં જ ભૂલ છે, તેથી તેના વ્યવહારને
વિપરીતપણાની અપેક્ષાએ ખોટો કહ્યો; વ્યવહારમાં જેની વિપરીતતા છે તેને તો
નિર્ણય જ ખોટો છે, જ્ઞાન ખોટું છે, શ્રદ્ધા ખોટી છે, તેને શુદ્ધવસ્તુનો અનુભવ થાય
નહિ. અહીં તો નવતત્ત્વ જાણીને વ્યવહારની વિપરીતતા જેણે દૂર કરી છે, તે
ઉપરાંત શુદ્ધવસ્તુના અનુભવવડે નવતત્ત્વના વિકલ્પ પણ છોડયા છે–એવો જીવ
અપૂર્વ સમ્યગ્દર્શન પામે છે, તેનું વર્ણન છે.
નવતત્ત્વના વિકલ્પથી પાર શુદ્ધજીવવસ્તુનો અનુભવ કરવાથી જ સમ્યગ્દર્શન
થાય છે, માટે નવતત્ત્વના વિકલ્પથી પાર અને અંતરંગમાં સદાય શુદ્ધપણે પ્રકાશમાન
એવી શુદ્ધ આત્મજ્યોતિને તમે દેખો એટલે કે અત્યંતપણે અનુભવમાં લ્યો,–એમ સંતોનો
‘હું જ્ઞાતા છું, એમ જ્ઞાનસન્મુખ થઈને ન
પરિણમતાં રાગાદિનો કર્તા થઈને પરિણમે છે તે જીવ
ક્રમબદ્ધ–પર્યાયનો જ્ઞાતા નથી, ક્રમબદ્ધપર્યાયનો જ્ઞાતા
તો જ્ઞાયકસન્મુખ રહીને રાગાદિને પણ જાણે જ છે.
તેને સ્વભાવસન્મુખ પરિણમનમાં શુદ્ધપર્યાય જ થતી
જાય છે.
આત્માનો જ્ઞાન સ્વભાવ છે તેને લક્ષમાં લઈને
તું વિચાર કે આ તરફ હું જ્ઞાયક છું–મારો
સર્વજ્ઞસ્વભાવ છે,–તો સામે જ્ઞેયવસ્તુની પર્યાય
ક્રમબદ્ધ જ હોય કે અક્રમબદ્ધ? પોતાના
જ્ઞાનસ્વભાવને સામે રાખીને વિચારે તો તો આ
ક્રમબદ્ધપર્યાયની વાત સીધીસટ બેસી જાય તેવી છે;
પણ જ્ઞાયકસ્વભાવને ભૂલીને વિચારે તો એક પણ
વસ્તુનો નિર્ણય થાય તેમ નથી.