: અષાડ : આત્મધર્મ : ૨૯ :
(૨૬) પ્ર: સમ્યક્ત્વનું આત્મભૂત લક્ષણ શું?
ઉ: સ્વ–પરનું યથાર્થ ભેદજ્ઞાન સદાય સમ્યક્ત્વની સાથે જ હોય છે અને એ બંને
અનુભૂતિ તે સમ્યક્ત્વના સદ્ભાવને પ્રસિદ્ધ જરૂર કરે છે. પણ અનુભૂતિ ન હોય
ત્યારેય સમકિતીને સમ્યગ્દર્શન હોય છે, માટે અનુભૂતિને સમ્યક્ત્વનું લક્ષણ કહી શકાતું
નથી. લક્ષણ એવું હોવું જોઈએ કે લક્ષ્યની સાથે સદૈવ, અને જ્યાં લક્ષણ ન હોય ત્યાં
લક્ષ્ય પણ ન હોય.
(૨૭) પ્ર:– સ્વ–પરપ્રકાશક જ્ઞાનને પ્રમાણ કહ્યું છે, તે કઈ રીતે? છદ્મસ્થને તો
ઉ:– પ્રમાણને સ્વપરપ્રકાશક કહ્યું છે ત્યાં કાંઈ સ્વ અને પર બંનેમાં એક સાથે
ઉપયોગ હોવાની વાત નથી, પણ જે જ્ઞાને સ્વને સ્વપણે ને પરને પરપણે જાણ્યું છે તે
સમ્યગ્જ્ઞાન પ્રમાણ છે–એમ તેનું સ્વ–પરપ્રકાશકપણું સમજવું. અવધિમનઃપર્યયનો
ઉપયોગ તો પરમાં જ હોય છે, છતાં તે પણ સ્વને સ્વપણે ને પરને પરપણે જાણે છે,
તેથી પ્રમાણ છે. છદ્મસ્થને ઉપયોગ તો સ્વમાં હોય ત્યારે પરમાં ન હોય, ને પરમાં હોય
ત્યારે સ્વમાં ન હોય, છતાં પ્રમાણરૂપ સમ્યગ્જ્ઞાન તો જ્ઞાનીને સદૈવ વર્તે છે પરને જાણતી
વખતેય ‘હું જ્ઞાન છું’ એવું આત્મભાન ખસતું નથી, એ જ જ્ઞાનની પ્રમાણતા છે.
(૨૮) પ્ર:– દર્શનઉપયોગમાં શુભ ને અશુભ એવા ભેદ પડે?
ઉ:– ના; શુભ ને અશુભ એવા ભેદ દર્શનઉપયોગમાં કે જ્ઞાનઉપયોગમાં નથી, એ
તો ચારિત્રના આચરણરૂપ ઉપયોગના ભેદ છે. ચારિત્રના આચરણમાં શુભ, અશુભ ને
શુદ્ધ– એવા ત્રણ પ્રકાર છે, તેને શુભ–અશુભ કે શુદ્ધ ઉપયોગ કહેવાય છે.