Atmadharma magazine - Ank 263
(Year 22 - Vir Nirvana Samvat 2491, A.D. 1965).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 20 of 45

background image
: ભાદરવો : આત્મધર્મ : ૧૭ :
આત્મા શું છે ને તે શું કરે છે?
(સમયસાર કલશ ૬૨ ઉપરનું પ્રવચન: ગતાંકથી ચાલુ)
આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, તેનું કાર્ય જ્ઞાનથી બહાર ન હોય. જ્ઞાનથી બહાર
અન્ય ભાવમાં આત્માનું કર્તૃત્વ માનવું તે અજ્ઞાનીનો મોહ છે. ભેદજ્ઞાનવડે
જ્ઞાન અને પરભાવને ભિન્ન જાણીને, જે પરભાવનું કર્તૃત્વ છોડે છે ને
જ્ઞાનભાવપણે પરિણમે છે તે જ્ઞાની છે.
અનાદિથી જીવે શું કર્યું? કે પોતાને ભૂલીને અજ્ઞાન અને રાગદ્વેષ કર્યા છે;
ચિદાનંદ– તત્ત્વનું જ્ઞાન કરીને સ્વસન્મુખપણે આત્મા વીતરાગી જ્ઞાનભાવનો કર્તા થાય
છે.–અને એ જ્ઞાનભાવ જ આત્માનું ખરું કાર્ય છે.
જ્ઞાનથી ભિન્ન પરનું કર્તૃત્વ માનીને દુનિયા પાગલ બની છે. મોહ કહો કે
પાગલપણું કહો. પરનો કર્તા આત્મા થાય એ વાત જ જૂઠી છે. ભાઈ, તારી ચૈતન્યજાત
શું છે તેને તું જાણ. તારી ચૈતન્યવસ્તુને જોવા માટે હજાર સૂર્ય જેવા તારા જ્ઞાનચક્ષુને
ખોલ. પરનાં કામનું કુતૂહલ છોડીને ચૈતન્યવસ્તુને જાણવાનું કુતૂહલ કર, અંતરમાં
આનંદનો સ્તંભ ચૈતન્યકંદ છે, તેના અનુભવની અપૂર્વતા છે. આવા આત્માની જેને
અનુભૂતિ હોય તેને જ બારઅંગની લબ્ધિ ઊઘડી શકે છે. બારઅંગની લબ્ધિ શુદ્ધાત્માની
અનુભૂતિ વગર હોય નહિ. દિવ્ય– ધ્વનિમાંથી નીકળેલા જે બારઅંગ તેમાં પણ ભગવાને
શુદ્ધઆત્માની અનુભૂતિ કરવાનું કહ્યું છે, ને તેને જે મોક્ષમાર્ગ કહ્યો છે.
હે ભાઈ, આ આત્મવસ્તુ અનુભવ કરવા જેવી છે તેનો તું નિર્ણય કર, તેની
મહત્તાને લક્ષમાં લઈને તેની રુચિ કર,–ને તારા પ્રયત્નને તે તરફ વાળ. અંતરમાં
શીતળ–શીતળ ચૈતન્યબિંબ પડ્યું છે, જેની છાયામાં પરમ શાંતિ ને નિરાકુળતાનું વેદન
છે. જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા તો આવા કાર્યને કરે તે તેનું ખરું કાર્ય છે.
જ્ઞાનમય આવા કાર્ય સિવાય બીજું કાર્ય તે સંસારનું કારણ છે; બીજું એટલે
શરીરાદિ જડનું કાર્ય નહિ પણ શુભ–અશુભ રાગાદિ ભાવો, તેને અજ્ઞાની સ્વકાર્ય
માનીને, તેનો તે કર્તા થાય છે. આ કાર્ય અજ્ઞાનીનું છે. ધર્માત્માની દ્રષ્ટિ શુદ્ધ સ્વદ્રવ્ય
ઉપર છે, તે દ્રષ્ટિમાં તેને નિર્મળભાવની ઉત્પત્તિ થાય છે, ને નિર્મળભાવ જ ધર્મીનું કાર્ય
છે. અહીં તો સાચો આત્મા જ તેને કહ્યો કે જે નિર્મળ જ્ઞાનભાવને કરે. રાગાદિ
અશુદ્ધતાને કરે તે આત્માનું સાચું સ્વરૂપ નથી. સ્વભાવ જેવો છે તેવો શ્રદ્ધા–જ્ઞાનમાં
લેતાં તેના જેવી નિર્મળ પરિણતિ