: ૩૨ : આત્મધર્મ : ભાદરવો :
બતાવ્યું છે. ભાઈ, સ્વાનુભવ વખતે જ્ઞાનઉપયોગ પોતાના શુદ્ધઆત્માને જ સ્વજ્ઞેય
કરીને તેમાં થંભી ગયો છે, પહેલાં ઉપયોગ બહારના અનેક જ્ઞેયોમાં ને વિકલ્પોમાં
ભમતો, તે મટીને ઉપયોગ પોતાના સ્વરૂપને એકને જ જાણવામાં એકાગ્ર થયો.
એક તો આ વિશેષતા થઈ; અને બીજી વિશેષતા એ થઈ કે, પહેલાં સવિકલ્પદશા
વખતે અનેક પ્રકારના રાગદ્વેષ–શુભાશુભ પરિણામ થતા, સ્વાનુભવ વખતે
શુદ્ધોપયોગ થતાં બુદ્ધિપૂર્વકના સમસ્ત રાગાદિ પરિણામો છૂટી ગયા. કેવળ
નિજસ્વરૂપમાં જ તન્મય પરિણામ થયા. આવી વિશેષતાને લીધે સ્વાનુભવકાળમાં
સિદ્ધભગવાન જેવો જે અતીન્દ્રિય સ્વાભાવિક આનંદ અનુભવાય છે તે વચનાતીત
છે, જગતના કોઈ પદાર્થમાં એ સુખનો અંશ પણ નથી. ઈન્દ્રિયજનિત સુખો કરતાં
આ સુખની જાત જ જુદી છે; આ તો આત્માજનિત સુખ છે, આત્માના
સ્વભાવમાંથી ઉત્પન્ન થયેલું છે. જોકે, જેટલી વીતરાગતા થઈ છે તેટલું
આત્મિકસુખ તો સવિકલ્પદશા વખતેય ધર્મીને વર્તે છે, પરંતુ નિર્વિકલ્પદશા વખતે
ઉપયોગ નિજસ્વરૂપમાં તન્મય થઈને જે અતીન્દ્રિય પરમ આનંદ વેદે છે તેની કોઈ
ખાસ વિશેષતા છે. અહા, સ્વાનુભવનો આનંદ શું છે તેની કલ્પનાય અજ્ઞાનીને
આવતી નથી. જેણે અતીન્દ્રિય ચૈતન્યને કદી જોયો નથી, જેણે ઈન્દ્રિયવિષયોમાં જ
આનંદ માન્યો છે તેને સ્વાનુભવના અતીન્દ્રિય આનંદની ગંઘ પણ
ક્્યાંથી હોય? અરે, આવા સ્વાનુભવની ચર્ચા પણ જીવને દુર્લભ છે. જેણે જ્ઞાનને
બાહ્ય–ઈન્દ્રિય વિષયોમાં જ ભમાવ્યું છે, જ્ઞાનને અંદરમાં વાળીને અતીન્દ્રિય વસ્તુને
કદી લક્ષગત કરી નથી તેને એ અતીન્દ્રિયવસ્તુના અતીન્દ્રિયસુખની કલ્પના પણ
ક્્યાંથી આવે! ‘ખાખરાની ખીસકોલી કેરીનો સ્વાદ ક્્યાંથી જાણે?’ તેમ
ઈન્દ્રિયજ્ઞાનમાં જ લુબ્ધ પ્રાણી અતીન્દ્રિયસુખના સ્વાદને ક્્યાંથી જાણે? જ્ઞાનીએ
ચૈતન્યના અતીન્દ્રિય સુખને જાણ્યુંં છે, એનો અપૂર્વ સ્વાદ ચાખ્યો છે, એ સુખ
એને નિરંતર વર્તે છે; તે ઉપરાંત અહીં તો નિર્વિકલ્પદશામાં તેને આનંદની જે
વિશેષતા છે તેની વાત છે.
શંકા:– અમે તો ગૃહસ્થ; ગૃહસ્થને આવી સ્વાનુભવની વાત કેમ સમજાય?
સમાધાન: ભાઈ, સ્વાનુભવની આ ચિઠ્ઠિ લખનાર પોતે પણ ગૃહસ્થ જ
હતા; અને જેમના ઉપર આ ચિઠ્ઠી લખેલી છે તેઓ પણ ગૃહસ્થો જ હતા; એટલે
ગૃહસ્થોને સમજાય એવી આ વાત છે. આત્માનું સત્યજ્ઞાન તો ગૃહસ્થને પણ થઈ
શકે છે. મુનિદશા જેવી સ્વરૂપસ્થિરતા ગૃહસ્થને ન હોય પરંતુ આત્માનું જ્ઞાન
મુનિદશા જેવું જ ગૃહસ્થદશામાંય થઈ શકે છે. તેમાં કાંઈ ફેર પડતો નથી. અને
આવું આત્મજ્ઞાન કરે તે જ ગૃહસ્થને ધન્ય કહ્યો છે; શ્રીકુંદકુંદસ્વામી તો કહે છે કે
હે શ્રાવક! તું નિર્મળ સમ્ય–