આત્મવસ્તુના આશ્રયે છે. –માટે વસ્તુ સામે જો.
પોતપોતાના પરિણામીના જ આશ્રયે છે. ઈચ્છા તે આત્માના ચારિત્રગુણના
પરિણામ છે, હોઠ ચાલે તે હોઠના રજકણોની અવસ્થા છે, તે અવસ્થા
ઈચ્છાના આધારે થઈ નથી. ભાષા નીકળે તે ભાષાવર્ગણાના રજકણોની
અવસ્થા છે, તે અવસ્થા ઈચ્છાને આશ્રયે કે હોઠને આશ્રયે થઈ નથી, પણ
પરિણામી એવા રજકણોના આશ્રયે તે ભાષા થઈ છે, અને તે વખતનું જ્ઞાન
આત્મવસ્તુના આશ્રયે છે, ઈચ્છાના કે ભાષાના આશ્રયે નથી.–આવું
વસ્તુસ્વરૂપ છે.
જાય છે, પણ વસ્તુસ્વરૂપના સાચા જ્ઞાન વગર ક્્યાંય કલ્યાણ નથી. આ
વસ્તુસ્વરૂપ વારંવાર લક્ષમાં લઈને પરિણામમાં ભેદજ્ઞાન કરવા માટેની આ
વાત છે. એક વસ્તુના પરિણામ બીજી વસ્તુના આધારે તો નથી, ને તે વસ્તુમાં
પણ તેના એક પરિણામના આશ્રયે બીજા પરિણામ નથી, પરિણામી–વસ્તુના
આશ્રયે જ પરિણામ છે. –આ મોટો સિદ્ધાંત છે.
ભાષા થઈ કે ભાષાને કારણે જ્ઞાન થયું –એમ નથી; તેમજ ઈચ્છાના આશ્રયે
પણ જ્ઞાન નથી. ઈચ્છા અને જ્ઞાન–એ બંને છે તો આત્માના પરિણામ છતાં
એકના આશ્રયે બીજા પરિણામ નથી. જ્ઞાનપરિણામ અને ઈચ્છાપરિણામ બંને
ભિન્નભિન્ન છે. જ્ઞાન તે ઈચ્છાનું કાર્ય નથી ને ઈચ્છા તે જ્ઞાનનું કાર્ય નથી. જ્યાં
જ્ઞાનનું કાર્ય ઈચ્છા પણ નથી ત્યાં જડ ભાષા વગેરે તો તેનું કાર્ય ક્્યાંથી