: માગશર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૩૧ :
સ્વભાવી મહાન તાકાતવાળું છે, જેની તાકાતનું માપ અન્ય કોઈ પદાર્થ સાથે સરખાવી
શકાતું નથી. અહો, જ્ઞાનસામર્થ્યની મોટાઈનો મહિમા!
(૨૦૪) વૈરાગીને બંધન થતું નથી
ધર્માત્માને અંતરદ્રષ્ટિમાં સ્વભાવનો રંગ લાગ્યો છે ને રાગનો કે બાહ્યવિષયોનો
રંગ ઊડી ગયો છે. ત્રણકાળમાં બાહ્ય વસ્તુ મારામાં છે જ નહિ, ને પરભાવ પણ મારા
સ્વભાવમાં કદી પ્રવેશ્યા નથી, જ્ઞાન ને આનંદ જ મારું સ્વરૂપ છે–આવા શુદ્ધ ભાવરૂપ
ભેદજ્ઞાનનું પરિણમન ધર્મીને થયું છે તેથી તે સહજ વૈરાગી છે. ને વૈરાગીને બંધન થતું
નથી–એ નિયમ છે, માટે ધર્માત્માને બંધન થતું નથી.
(૨૦પ) મનુષ્યપણું અને આત્મા
આ મનુષ્યપણું પામીને તું આત્માનું હિત કરી લે, –કેમ કે મનુષ્યપણું દુર્લભ છે–
એમ વૈરાગ્યના ઉપદેશમાં કહેવાય; પણ જ્યારે શુદ્ધ આત્માનું સ્વરૂપ દર્શાવવું હોય ત્યારે તો
કહે છે કે મનુષ્યપણું તે આત્મા નથી, ઉપયોગપણું તે જ આત્મા છે. મનુષ્યપણું દુર્લભ છે તે
વાત સાચી પણ તેથી કાંઈ તે આત્માનું સ્વરૂપ નથી. ‘હું મનુષ્ય છું’ એમ મનુષ્યપણાના
ભાવમાં ઊભા રહીને કાંઈ આત્મા નથી સધાતો, પણ ‘ઉપયોગ જ હું છું.’ એમ
ઉપયોગસ્વરૂપમાં આવીને આત્મા સધાય છે; –ઉપયોગસ્વરૂપે આત્માને અનુભવે તો જ તે
સધાય છે એટલે કે સમ્યગ્દર્શન– જ્ઞાન–ચારિત્ર થાય છે. ને એવી શુદ્ધપરિણતિને જ સાચો
આત્મવ્યવહાર કહ્યો છે.
(૨૦૬) ભૂલ અને તેનો ભાંગનાર
ભૂલ–જે કરે તે તોડે. ભૂલ કરવામાં પણ જે પોતાની સ્વતંત્રતા ન માને તે ભૂલને
ભાંગવામાં પોતાની સ્વતંત્રતા ક્્યાંથી લાવશે? ભૂલ મને બીજો કરાવે ને બીજો મારી ભૂલ
મટાડે–એમ માનનાર ભૂલને પોતાની જાણતો નથી તો તેને ટાળશે ક્્યાંથી? ભાઈ, ભૂલ
વગરનો તારો સ્વભાવ, ને પર્યાયમાં તારી ભૂલ, એ બંનેને સ્વતંત્ર જાણ તો સ્વભાવની
સન્મુખતા વડે તું ભૂલ ટાળીને ભગવાન થઈશ. પોતાની ભૂલ બીજા ઉપર ઢોળવી તે તો
અન્યાય છે.
(૨૦૭) જૈન વિજ્ઞાન
કોઈ પણ પ્રકારના પ્રયોગ વડે નવા જીવની કે નવા પરમાણુની ઉત્પત્તિ કદી થઈ
શકે નહિ. પણ પહેલાંં જે જીવ કે પરમાણુ વિદ્યમાન છે તે જ રૂપાંતર થઈને નવી
અવસ્થાપણે ઉપજતા દેખાય છે.
એ જ રીતે, વિદ્યમાન મૂળ વસ્તુનો કદી પણ સર્વથા નાશ થતો નથી, માત્ર નવી
નવી અવસ્થાપણે તેનું રૂપાંતર થયા કરે છે. જીવ ત્રણેકાળ જીવ રહે છે, પરમાણુ ત્રણેકાળ
પરમાણુ રહે છે.