: ૩૨ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯૨
(૨૦૮) ઈષ્ટનું ધ્યાન
જેને જે ઈષ્ટ હોય તેને તે ધ્યાવે છે. ધર્મીને ઈષ્ટ પોતાનો શુદ્ધ સ્વભાવ છે; રાગ
હોય પણ તેને તે ઈષ્ટ માનતા નથી. અજ્ઞાની રાગના આશ્રયે લાભ માનતો હોવાથી તે
રાગને ઈષ્ટ માને છે, એટલે તેને જ તે ધ્યાવે છે, રાગથી પાર શુદ્ધાત્માનું ધ્યાન તેને હોતું
નથી. શુદ્ધાત્માના ધ્યાન વગર સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ શુદ્ધ પરિણમન થાય નહિ.
માટે હે જીવ! તારું ઈષ્ટ શું છે તેને લક્ષમાં લઈને ધ્યાવ.
(૨૦૯) જેવું ધ્યાન તેવું પરિણમન
આત્મા પરમાત્મસ્વરૂપ છે, તેને ઓળખીને તે પરમાત્મસ્વરૂપના ધ્યાન વડે
આત્મા પરમાત્મા થાય છે. જેવા સ્વરૂપે આત્માને ધ્યાવે તેવી પર્યાય પ્રગટે છે. ‘હું
અશુદ્ધ છું, રાગનો કર્તા છું’ એમ અશુદ્ધપણે જ આત્માને જે ધ્યાવે છે તેને
અશુદ્ધપરિણતિ થાય છે. અને શુદ્ધ સ્વભાવ તથા વિકારનું ભેદજ્ઞાન કરીને જે શુદ્ધ
સ્વભાવને ધ્યાવે છે તેને શુદ્ધતા થાય છે. સ્વભાવને ધ્યાવતાં સ્વસમયરૂપ એટલે કે
મોક્ષમાર્ગરૂપ પરિણમન થાય છે; વિકારને કે પરને ધ્યાવતાં પર સમયરૂપ પરિણમન
થાય છે. પર્યાયમાં વિકાર પરિણમન હોવા છતાં, સ્વભાવની દ્રષ્ટિથી જોતાં આત્મા
વિકારરૂપે પરિણમ્યો નથી, શુદ્ધ છે. એવા શુદ્ધાત્માની ઉપાસના તે મોક્ષમાર્ગ છે. અંતર્મુખ
*
પરને જાણતાં પર સાથે તન્મયપણું માનતાં, તન્મયપણું થયા વગર આત્મા દુઃખી
થાય છે.
* સ્વને જાણતાં સ્વ સાથે તન્મય થઈને આત્મા પોતાના અતીન્દ્રિય સુખનું વેદન
કરે છે.
* મહામુનિવરો ને ધર્માત્માઓ સમાધિમાં ઉપયોગને સ્વમાં જોડીને પરમ
આનન્દને એકરસપણે અનુભવે છે.
* જ્ઞાનને દુઃખ સાથે તન્મયપણું નથી, જ્ઞાનને સુખ સાથે તન્મયપણું છે. અજ્ઞાનીને
દુઃખ અને વિકાર સાથે તન્મયપણું છે, પર સાથે તન્મયપણું કોઈને નથી.