: માગશર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૩૩ :
ચૈતન્યના ભોગવટારૂપ જ્ઞાનચેતના
[શુદ્ધચેતનાવડે શુદ્ધચૈતન્યનો સ્વાદ વેદે તે સમકિતી]
[કલશટીકા–પ્રવચનો: રાજકોટ]
જીવે પોતાના ચૈતન્યસ્વભાવની મહત્તા જાણી નથી ને પરપ્રત્યે સાચી ઉદાસીનતા
કદી કરી નથી, તેથી ચોરાશીના અવતારમાં રખડતો–રઝડતો જ્યાં ત્યાં પરિભ્રમણ કરે
છે. જેમ વંટોળિયામાં તણખલું ઊડે તેમ અજ્ઞાનરૂપી વંટોળિયાથી આત્મા તણખલાંની
જેમ ચાર ગતિમાં ઊડે છે. ભાઈ, તારો ચિદાનંદઆત્મા અનંતગુણનું ધામ છે, તેને
ભૂલીને જડ દેહની સુંદરતામાં તું મૂર્છાણો–એ મોટો ભ્રમ છે. શરીરની સુંદરતાથી જાણે હું
સુંદર, શરીરની શોભાથી જાણે મારી શોભા, અરે, પુણ્ય વડે મારી શોભા–એમ માનીને તું
તારી ચૈતન્ય શોભાને ભૂલી રહ્યો છે! જેનો મહિમા કરે તેના તરફથી પાછો કેમ વળે?
ને અંતરમાં ચૈતન્ય તરફ ક્્યારે આવે?
તારો આત્મા તો આનંદનો માવો છે. માંસાહારના તીવ્ર પાપમાં ડુબેલા જીવો કહે
છે કે માછલી એ દરિયાનો માવો છે; અરે ભાઈ! એને એના દેહની મમતાથી કેટલો
ત્રાસ થાય છે તે તો જરા જો! નિર્દોષ આનંદનો માવો તો તારા ચૈતન્યસમુદ્રમાં છે; જેના
સ્વાદમાં કોઈ આકુળતા નથી, જેનામાં વિકલ્પનો પ્રવેશ નથી. આવા જ્ઞાનમાવાના
રસનો રસિલો એકવાર થા. તારા આત્માને આ સંસારમાં બીજું કાંઈ શરણ નથી. તીવ્ર
પાપભાવથી જેઓ જીવોની હિંસા કરી રહ્યા છે, કે માછલી–ઈંડા વગેરે પંચેન્દ્રિયજીવોનું
ભક્ષણ કરે છે તેઓ તો નરકમાં જવા માટે દોટ મુકી રહ્યા છે. નરકમાં કોઈ દુઃખોનો પાર
નથી, ઓછામાં ઓછા દશ હજારથી માંડીને અસંખ્ય વર્ષો સુધી ભયંકર દુઃખો જીવ
નરકમાં ભોગવે છે. આવા દુઃખોથી છૂટવા હે જીવ! તું નિર્દોષ જ્ઞાનસ્વભાવનો રસિયો
થઈને તેનો સ્વાદ લે.
આત્માનું લક્ષણ ચેતના છે. જ્ઞાનમાં જ્ઞાનનું વેદન થાય એનું નામ ‘જ્ઞાનચેતના’
છે, તે જ મોક્ષના કારણરૂપ ભાવ છે; આ જ્ઞાનચેતના તે શુદ્ધચેતના છે; ને શુભાશુભ
વિકલ્પ કરવામાં કે ભોગવવામાં રોકાયેલું જ્ઞાન તે અશુદ્ધચેતના છે, તેને કર્મચેતના
અથવા કર્મફલચેતના કહે છે, તે સંસારનું કારણ છે. જ્ઞાનચેતનામાં ચૈતન્યની શાંતિ ને
અતીન્દ્રિય સુખ છે; ને કર્મચેતના તથા કર્મફળચેતના એ બંને અશુદ્ધચેતનામાં