: ૪૨ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯૨
આત્માનું સ્વરૂપ તો જ્ઞાન છે. જ્ઞાનસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ જ્ઞાન વડે થાય; અજ્ઞાનવડે ન
થાય. વિકલ્પ તે પણ અજ્ઞાનની જાતમાં છે, જ્ઞાનની જાતમાં નથી. પણ આનો અર્થ એમ
ન સમજવો કે જે જીવને વિકલ્પ હોય તે અજ્ઞાની છે. જ્ઞાનીનેય વિકલ્પ હોય પણ જ્ઞાની
તે વિકલ્પને જ્ઞાન સાથે ભેળવતા નથી, વિકલ્પને જ્ઞાનથી જુદો જ રાખે છે; વિકલ્પની
જાત અને જ્ઞાનની જાત એ બંનેને એકદમ જુદી જુદી જાણે છે. જો વિકલ્પને જ્ઞાન સાથે
ભેળવીને એકમેક કરે તો તે જીવ અજ્ઞાની છે; તે વિકલ્પને સાધન માને છે પણ
વિકલ્પથી ભિન્ન જ્ઞાનને જાણતો નથી.
અહો, આ જ્ઞાનસ્વરૂપ જિનપદ છે તે જ્ઞાનગુણવડે એટલે કે સમ્યગ્જ્ઞાનવડે જ
પ્રાપ્ત થાય છે. પરંતુ સમ્યગ્જ્ઞાન વગરના લોકો બીજા કોઈ ઉપાયથી આ નિજપદને પામી
શકતા નથી. માટે હે જીવ! તને તારા સ્વરૂપની પ્રાપ્તિની અભિલાષા છે તો જ્ઞાનગુણવડે
તું તેને પ્રાપ્ત કર, જ્ઞાનપરિણતિને અંતરમાં ઊંડી ઉતારીને આત્માને અનુભવમાં લે.
વિકલ્પ તો ઉપર ઉપર રહેનારા છે, તે કાંઈ સ્વભાવમાં ઊંડે ઊતરતા નથી, જ્ઞાનપર્યાય
વડે સ્વભાવમાં ઊંડો ઊતરીને તેનો તાગ લે, તો તે ક્ષણે જ તને તારું સ્વરૂપ પ્રાપ્ત થશે...
અને તારા પરમ અતીન્દ્રિય આનંદનો સ્વાદ પણ તને તરત જ અનુભવમાં આવશે.
જ્ઞાનીનું ચિંતન
જ્ઞાની પોતાના આત્માને કેવો ચિંતવે છે? તે સમજાવીને તેની
ભાવના કરવાનું કહે છે–
કેવલજ્ઞાનસ્વભાવી, કેવળદર્શનસ્વભાવી, સુખમય અને
કેવળશક્તિસ્વભાવી તે હું છું– એમ જ્ઞાની ચિંતવે છે.
જે નિજભાવને છોડતો નથી, કંઈ પણ પરભાવને ગ્રહતો
નથી, સર્વને જાણે–દેખે છે તે હું છું–એમ જ્ઞાની ચિંતવે છે.
જ્ઞાની થવા માટે હે જીવ! તું પણ તારા આત્માને ચિંતવ–એમ
શ્રી મુનિરાજનો ઉપદેશ છે.
(નિયમસાર ગા. ૯૬–૯૭)